Freyr - 01.04.2003, Blaðsíða 11

Hvanneyri og úr búskapnum. Ég
held líka að búskaparreynslan gefi
manni einhvem auka “eldmóð” í
rannsóknunum.
Jörðin á veiðirétt í Þingvalla-
vatni?
Já, hann hefur fylgt jörðinni frá
aldaöðli. Reyndar er Heiðarbær
ríkisjörð eins og flestar jarðir hér
við vatnið. Aður var þetta kirkju-
jörð og fór sem slík yfír til ríkis-
ins.
Það eru ijórar tegundir af
bleikju í Þingvallarvatni. I fyrsta
lagi ránbleikja sem lifír á smærri
fískum og getur orðið mjög stór
eða allt upp í 15 punda. I öðm
lagi er kuðungableikja sem lifír á
kuðungum og öðmm smálífver-
um. I þriðja lagi er dvergbleikja,
sem er eiginlega ekki æt, svört á
bakið, stundum kölluð gjámurta
því að hún heldur sig mikið í gján-
um og að lokum er það murtan
sem er mjög smátt afbrigði af
bleikju. Það þarf mismunandi
möskvastærðir á netum til að
veiða þetta og mismunandi tíma
árs til veiðanna.
Murtan t.d. kemur upp að landi
til að hrygna, eins og síld og
loðna, og var alltaf veidd á hrygn-
ingartímanum, sem er seinni hluti
september og ffarn í október. Yfír-
leitt var farið í þetta eftir réttir og
verið í þessu 3-4 vikur.
Murtan var um áratuga skeið
soðin niður í dósir hjá Ora hf. Svo
á 9. áratugnum þá datt veiðin al-
veg niður af einhverjum náttúru-
legum ástæðum, en hún hafði
lengi verið sveiflukennd, þannig
að það var hætt að veiða hana í
nokkur ár. Þegar veiðin tók svo
að glæðast þá var markaðurinn
tapaður, en þetta hafði verið flutt
út til ýmissa landa og selt innan-
lands. Svo var gerð tilraun með
að selja lausfrysta murtu til Japan.
Það lofaði góðu og gaf þokkalegt
verð en magnið var of lítið og
veiðitíminn of stuttur til þess að
þetta gengi til lengdar. Síðustu
tvö ár hefur ekki verið nein
murtuveiði nema til heimilisins og
einstakra murtumatgæðinga.
Svo er aftur bleikjuveiðin mikið
dreifðari yfír árið og aldrei meira
en í ár vegna þess að vatnið hefur
aldrei lagt í vetur sem er sjald-
gæft.
Auk þessa er í vatninu urriði,
svokallaður ísaldarurriði, stór og
merkilegur fiskur. Stofninn varð
fyrir miklum hnekki þegar Stein-
grímsstöð var byggð í Soginu,
vegna þess að hann þarf straum-
vatn til að hrygna í, en nú er verið
að reyna að lífga hann við með
klaki sl. 10 árin. Veiðimálastofn-
un hefur séð um þetta í samvinnu
við Veiðifélagið hér. Ur klakinu
hafa komið þúsundir seiða sem
hefur verið sleppt í vatnið.
Það kemur ekkert fyrir urriðann
í staðinn fyrir útfallið úr vatninu
sem tapaðist þegar Steingrímsstöð
var byggð nema breyta því aftur.
Það hefur verið rætt, m.a. á Al-
þingi, að hleypa einhverju vatni
fram hjá stöðinni ákveðinn tíma á
ári vegna urriðans.
Hins vegar hefur urriðinn líka
aðlagast að einhverju leyti að-
stæðum, á þann hátt að hann er
farinn að hrygna uppi í Öxará,
sem er bæði vatns- og straumlítíl á
miðað við Sogið. Klakfiskurinn
núna hefur verið veiddur þar.
Hversu mikilvœg hlunnindi er
þessi veiðiskapur fyrir jörðina?
Þau eru töluvert mikilvæg, bæði
er seld bleikja í búðir og einnig á
markaði niðri í Mosfellsdal, sem
Dalsgarðsmenn og fleiri reka þar
á laugardögum seinni hluta sum-
ars. Einn bær, Mjóanes, selur Val-
höll, hótelinu á Þingvöllum,
murtu og bleikju, heila og í flök-
um. Þá er töluvert um að fiskur-
inn sé reyktur.
Auk þess eru þetta veruleg
hlunnindi fyrir viðkomandi heim-
ili en það þarf að hafa mikið fyrir
þeim. Faðir minn hefur kosið að
stunda þetta frekar en að fara af
bæ í vinnu.
Tengist veiðirétturinn ákveðinni
/andhelgi út frá jörðinni?
Já, þetta afmarkast af þeirri
strandlengju, sem tilheyrir hverri
jörð, og ákveðnar einingar sem
hver bær hefur og segja til hvað
má hafa mörg net við þessa strand-
lengju. Svo tengist þetta líka eyj-
um í vatninu. Þannig er það sam-
kvæmt hefð að veiðin við Heiðar-
bæjarhólma og Sandey tilheyrir
Heiðarbæ en afturNesjaey tilheyr-
ir veiðirétti frá Nesjum. Síðan er
almenningur úti á miðju vatni.
Finnst þér nálœgðin við Þing-
velli hafa haft áhrif á þig hér í
uppvextinum?
Jóhannes: Maður hefur auðvit-
að miklar taugar til Þingvalla. Ég
vann þó aldrei neitt þar sem ung-
lingur eins og margir krakkar hér
úr sveitinni, t.d. við þjóðgarðinn.
Hins vegar höfðu þjóðgarðsverð-
imir, sem jafnframt voru prestar á
staðnum, mikil áhrif á okkur, bæði
sr. Eiríkur Eiríksson og sr. Heimir
Steinsson og þeirra fólk. Sr.
Heimir fermdi mig í Þingvalla-
kirkju og eitt af hans síðustu verk-
um var að skíra son okkar.
Ólöf Björg: Þegar ég kynntist
sr. Heimi þá komst ég fljótt að því
hvað hann var bráðskemmtilegur.
Það hefúr óhjákvæmilega áhrif á
mann að búa hér, öll sagan sem
hér hefur gerst og náttúrufegurðin
allt í kring. Afkoman er kannski
ekkert sérstök en það er líka ýmis-
legt sem verður ekki metið til fjár,
svo sem hreinlega það að eiga
heima í sveit, geta alið upp bömin
sín í sveit og sjá hið síbreytilega
og fagra útsýni hér út um glugg-
ann alla daga, það er ómetanlegt.
M.E.
Freyr 3/2003 - 11 |