Freyr - 01.04.2003, Blaðsíða 18

Vanhöld og varnarráð
á sauðburði
Inngangur.
Vanhöld unglamba eru mismikil
bæði eftir bæjum og héruðum. A
mörgum bæjum eru vanhöld
óveruleg, annars staðarmikil. Tals-
verð áraskipti eru að vanhöldum.
ítarlegar athuganir hafa ekki verði
gerðar, en vanhöld frá burði til
hausts munu að jafnaði vera undir
10%. Þau eru minni af lömbum
eldri áa, eða um 6%, en af gem-
lingslömbum um 15% að jafnaði.
Vanhöldin fara mjög eftir aðbúð og
umhirðu, en gæði heyjanna, sem
eru háð veðráttu að vori og sumri,
hafa sitt að segja og að sjálfsögðu
veðráttan um og eftir sauðburð.
Hættur inni og úti og vargur taka
drjúgan toll á mörgum bæjum.
Það erþví ljóst að sjúkdómar eiga
ekki alla sök á vanhöldum. Talsvert
af vanhöldunum er unnt að fyrir-
byggja með aðgát og fyrirhyggju.
Erlendis eru lambavanhöld víðast
hvar meiri en hér á landi eða ffá 15-
35%. Þar er m.a. um að kenna mun
fleiri sjúkdómum.
Fósturlát
Fósturlát verður árlega í flestum
hjörðum en í litlum mæli (1-2%).
Fóstrin geta dáið á fyrsta hluta
meðgöngu án þess að eftir sé tek-
ið. Þegar nokkrar eða margar ær
eru lamblausar eða beiða upp get-
ur ástæðan verið smitefni eða fóð-
urgallar (skemmd eða vöntun).
Snögg breyting á fóðri eða streita
seinni hluta meðgöngu, svo og
aðrir sjúkdómar í ánum, eru
þekktar orsakir fósturláta. Stund-
um lætur mikill hluti ánna fóstr-
um. Þá er oft um að ræða sýk-
ingu, svokallað smitandi fósturlát,
annað hvort af völdum sýkilsins
Camphylobacter foetus /Vibriosis,
Ærfóstur. Orsök fósturláts býglar (bogfrymlar eða Toxoplasma). Annað fóstr-
ið er oft minna, hefur dáið fyrr. Hildahnappar með Ijósum dilum (kalkanir).
Takið ekki á fóstrum eða hildum með berum höndum. Smithætta.
(Ljósmyndir Sigurður Sigurðarson).
eftir
Sigurð Sigurðarson,
dýralækni,
Tilraunastöð
Háskólans
að Keldum
sem fullorðið sauðfé og mörg
fleiri dýr, þ.m.t. fuglar, geta borið
í sér, eða þá af völdum bogfrymla
(býgla). Það er Býglasótt/Toxo-
plasmosis, sem kettir bera, eink-
um ungir kettir. Önnur smitefni,
sem geta valdið fósturláti, eru
Hvanneyrarveikisýklar (Listeria)
og heysýklar (Basillus subtilis) úr
sýktu heyi, sem algengt var. Hey-
sýklar fínnast í gölluðu, þurru
heyi, síður í rúllum. Líklega má
þakka rúlluvæðingunni að þessi
orsök fósturláta er nær horfín.
Sveppir (Aspergillus fúmigatus)
eða sveppaeitur (Mycotoxin) geta
lika valdið fósturdauða. Þegar eitt
lamb fæðist andvana er orsökin
stundum skortur á súrefni vegna
þess að lokast hefúr fyrir nafla-
streng í móðurlífi. Lamb getur
kafnað í hildum. Þá er blóðið
dökkt. Fóstur geta orðið fyrir
hnjaski í móðurkviði af höggi ffá
annarri á, troðningi eða við harka-
lega fæðingarhjálp. Þá verða inn-
vortis blæðingar. Naflastrengur
slitnar stundum í erfíðri fæðingu
og lambinu blæðir út eða inn. Allt-
af ætti að leita orsaka og líta á fóst-
urlát sem hluta af stærri vanda. Ef
ástæða fósturláts er ekki augljós
(t.d. hnjask eða aðrir sjúkdómar),
118 - Freyr 3/2003