Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.04.1919, Blaðsíða 84

64
TÍMARlT bJÓÐR/EKNlSFÉLAGS ISLBNDINGA.
Svo má líta á, sem þetta séu
dómar erlendra þjóða um íslenzk-
ar bókmentir nítjándu og tuttug-
ustu aldarinnar. Vel má það vera,
að liér sé einhverjum þýðingum
gleymt vegna skorts á hókfræði
þess, sem þetta skrifar. En dóm-
ur útl'endinga er svo góður, að Is-
lendingar liafa ástæðu til þess að
þykjast af lionum.
V. Sjálfstjórn og listir.
Þótt landsmenn hefðu gengið
undir Noregskonung, þá hélt Al-
þingi þó fram að dæma dóma,
skera úr málum, velja lögsagnara
og bæta lögin, svo að þau svöruðu
betur til hvers tíma. 1662 var ein-
veldi Danakonungs innleitt á ís-
landi í raun og veru, þótt Alþingi
héldi samkomurétti og fornum
réttindum að mestu, og breyting-
in hið ytra væri ekki veruleg.
Landsmenn sofnuðu smátt og
smátt, og köstuðu þegar fram liðu
stundir ölum sínum áhyggjum
upp á konunginn. 1800 var Al-
þingi afnumið, og yfirréttur sett-
ur á fót í stað þess. 1 43 ár var
landið þinglaust. Jóni Sigurðs-
syni var títt að rekja andlega
strauma, sem komu til Islands, til
einhverra viðburða erlendis, og
hann lítur svo á, sem Baldvin Ein-
arsson, sem gaf út “Armann á Al-
þingi” 1828—32, hafi farið að
vekja atliygli á þörf landsmanna
fyrir viðreisn Alþingis hins forna
út af byltingunni á Frakklandi
1830. Baldvin Einarsson sýndi
fram á, hve hin ráðgefandi þing í
Danmörku væru ónóg fyrir Island,
og það varð Kristján konungur
hinn VIII. sem setti hið ráðgef-
andi Alþingi á fót 1845. Frakk-
land lá á árum í 18 ár. 1849 varð
ný stjórnarbylting', sem gerði
Frakkland að lýðveldi. í Dan-
mörku var sterkur straumur í
frjálslyndari átt, og þegar Friðrik
VII. var kominn til ríkis, gaf hann
og ríkisþing Dana Damnörku
stjórnarskrána frá 1849, sem inn-
leiddi þingbundna konungsstjórn
í stað einveldisins. Til er kon-
ungsbréf, sem hét Islendingum
meiri réttindum, frá þeim tímum.
Island var í uppreist á móti fyrir-
komulaginu, sem var 1851. Norð-
lenzkir bændur riðu norður á Frið-
riksgáfu og vildu að amtmaðurinn
færi frá. Nemendur latínuskóTans
lirópuðu rektor skólans af, og þeg-
ar þingmennirnir, sem valdir voru
á þjóðfundinn 1851, komu þar,
hehntuðu þeir að setjast við og'
semja sérstaka stjórnarskrá fyrir
Island, en stjórnin svai’aði með
því að rjúfa fundinn og senda
liann heim.
Þrátt fyrir það vanst Jóni Sig-
urðssyni það þó á, að landið fékk
rétt til að verzla við allar þjóðir
1854. Deilan um landsréttindin
liélt þó áfram sleitulaust til 1874,
að þá fékk landið stjórnarskrána
frá 5. janúar s. á. og með henni
hlaut Alþingi löggjafarrétt í
landsins sérmálum og fjái’veiting-
arrétt; — áður liafði hvorutveggja
verið í liöndum ríkisþings Dana.
En Islendingar voru ekki ánægð-
ir með það, að sækja allflesta úr-
skurði í málum sínurn 300 mílur
að. Þeir vildu di’aga valdið inn
í landið, og það hepnaðist þeim
1903, með nýrri stjórnarski’á.
Hún hafði þann galla, að ráðherr-