Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2002, Qupperneq 228

Inngangur
Mannvirki og mannvirkjagerð eru stærstu spor sem hver kynslóð skilur eftir sig og
ágangur á auðlindir, sem af þessu hlýst, er mikill. Talið er að um 40% af notkun allra auð-
linda Evrópusambandsrfkjanna tengist byggingu og rekstri mannvirkja (Agenda 21,
1999) . Orkunotkun sem tengist mannvirkjum og mannvirkjagerð er einnig umtalsverð. I
Englandi er talið að 10% af allri orkunotkun tengist framleiðslu byggingarefna og flutn-
ingi en orkunotkun vegna rekstrar bygginga sé meira en 50% af heildarnotkun (Brudford,
2000) . I Danmörku fara 5% til framleiðslu og flutninga (óljóst hvort átt er við framleiðslu
allra efna eða aðeins orkunotkun á byggingarstað) en um þriðjungur til húshitunar, þar
af helmingur til hitunar íbúðarhúsnæðis (Bygningers varmeisolering, 1986). í Evrópu er
talið að 30% heildarorkunotkunar tengist beinni notkun orku í byggingum, en ef óbein
notkun er talin með þá hækki þetta hlutfall í 50% (Agenda 21,1999).
Neyslusamfélögin eru nú farin að gera sér grein fyrir áhrifum mikillar notkunar orku og
auðlinda á umhverfi og veðurfar, jafnvel svo að markmið um að sporna gegn óheppilegri
þróun hafa verið sett fram á alþjóðlegum ráðstefnum stjórnvalda (Dagskrá 21 / Ríó-
ráðstefnan 1992, Eiabitat II / Istanbul 1996). Þó svo að ekki liggi fyrir yfirlýstur vilji um
ákveðnar aðgerðir á heimsvísu er ljóst að í framtíðinni verður lögð mikil áhersla á aukna
nýtni, hagkvæmni og sjálfbæra þróun. Til þess að ná slíkum markmiðum er augljóst að
aðlaga þarf aðferðafræði við ákvarðanatöku, þróun og hönnun, þannig að tryggt sé að
betri heildarsýn náist varðandi áhrif á umhverfi og Ijóst sé hvaða skuldbindingar er verið
að leggja á herðar ókomnum kynslóðum. Þetta á ekki síst eftir að varða byggingar-
iðnaðinn í heild sinni þar sem mannvirki eru meira en helmingur fjármunaeignar hverrar
þjóðar og framleiðsla þessa geira er 10-12% af vergri þjóðarframleiðslu hvers árs (Agenda
21,1999).
f ljósi þessa er áhugavert að skoða umfang byggingariðnaðar, þau spor sem hann skilur
eftir sig og hvaða skuldbindingar eru lagðar á næstu kynslóðir. Það er enda augljóst að
þekking á a.m.k. efnis- og orkunotkun byggingariðnaðar er nauðsynleg forsenda
áframhaldandi vinnu í átt að sjálfbærri þróun.
Þar sem aðstæður eru svo mismunandi sem raun ber vitni þarf að framkvæma slíka
greiningu í hverju landi fyrir sig; þetta er sérlega nauðsynlegt fyrir ísland þar sem
aðstæður hér eru mjög frábrugðnar því sem gerist annars staðar:
• Mikill innflutningur byggingarefna og því væntanlega mikil flutningsorka
• Mjög þungt og sterkt byggingarefni (steypa) óvenjualgengt, framleiðslu- og flutnings-
orka því væntanlega mikil og förgunarkostnaður hár
• Temprað útihitastig og hitunartímabilið spannar því allt árið
• Erfitt veðurfar og viðhaldsþörf efna mikil
• Elitunarorka iðulega umhverfisvæn (jarðvarmi) og af litlum orkugæðum (lágt „exergy")
Efnis- og orkunotkun í byggingu á íslandi var skoðuð í meistaraverkefni Björns
Marteinssonar (2002) þar sem valið var að skoða fjölbýlishús í Reykjavík. Út frá upp-
lýsingum um magntölur frá byggingartíma og teikningum var húsið magntekið eftir
byggingarhlutum og efnum, skoðuð orkunotkun á byggingartíma og orkunotkun til
rekstrar á notkunartíma hússins, en það hefur verið í notkun um 10 ára skeið.
Hér verður gerð grein fyrir helstu niðurstöðum.
Byggingaraðferðir og efnisval
Hérlendis er efnisval til húsagerðar fábreytt og hefur þetta alla tíð sett svip sinn á íslenskar
byggingar. Seint á nítjándu öld byrja menn að þreifa fyrir sér með notkun steypu til
húsagerðar og ná mjög fljótt góðum tökum á efninu, jafnvel svo að snemma á tuttugustu
2 2 4
Arbók VFl/TFl 2002