Læknablaðið - 15.02.1995, Blaðsíða 43

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
155
hafa nú verið felldar í þennan viðbæti, verða
leiðbeiningarnar endurskoðaðar í samræmi við
það.
2. Almenn atriði
Mikilvægt er fyrir hvern þann sem undirbýr
prófun lyfs á mönnum, að sértæk vandamál til-
tekinnar klínískrar prófunar séu skoðuð ýtarlega
og að sú lausn sem valin er sé vísindalega traust
og siðfræðilega réttlætt. Á það skal lögð áhersla
að ábyrgðin á því liggur hjá frumkvöðli könnunar
sem og hjá könnuðum sjálfum. Enn fremur er
ráðlegt þegar áformað er klínískt mat á nýju virku
efni, að skipuleggja og hanna einstakar prófanir
sem hluta af röklega uppbyggðri röð kannana.
3. Skilgreining klínískra prófana
í þessu sambandi merkir klínísk prófun lyfs/
lyfja sérhverja kerfisbundna athugun á því fólki
sem þátt tekur hvort sem það eru sjúklingar eða
sjálfboðaliðar, í því skyni að uppgötva eða stað-
festa verkun lyfjanna sem eru til prófunar og/eða
meinsvaranir við þeim og/eða athuga frásog
þeirra, dreifingu, efnaskipti og veisingu, með það
í huga að komast eftir virkni og öryggi lyfjanna.
Klínískum prófununt er venjulega skipt í
fjögur stig, frá I til IV. Ekki er gerlegt að draga
skarpar markalínur ntilli þeirra og mismunandi
skoðanir eru um einstök atriði og aðferðafræði.
Stuttar skilgreiningar á einstökum stigum sem
byggjast á tilgangi þeirra við þróun lyfja fylgja
hér á eftir:
I. Fyrsta stig: Fyrstu prófanir nýrra efna á
mönnum, oft á sjálfboðaliðum. Tilgangurinn er
að frumendurmeta hversu öruggt hið virka efni
er og að fá fyrsta yfirlit yfir lyfhvörf og lyfhrif
þess hjá mönnum.
II. Annað stig: Forprófanir í meðferðarskyni.
Tilgangurinn er að sýna fram á virkni og að meta
skammtímaöryggi hins virka efnis hjá sjúkling-
um með sjúkdóm eða annað sjúklegt ástand sem
efninu er ætlað að hafa áhrif á. Prófunin fer fram
á takmörkuðum fjölda þátttakenda og á síðari
stigum er oft beitt samanburði til dæmis í stýrðum
prófunum með lyfleysu. Á þessu stigi er stefnt að
því að ákvarða viðeigandi mörk skammta og
meðferðarforma og (ef mögulegt er) að bregða
ljósi á samband skammta og svörunar í því skyni
að fá sent hagstæðast yfirlit fyrir hönnun víðtækari
meðferðarprófana.
III. Þriðja stig: Prófanir í stærri (og hugsanlega
sundurleitari) sjúklingahópum í því skyni að
ákvarða stutt- og langtímaöryggi og virkni-
jafnvægi lyfjaforma hins virka efnis. Kanna ber
mynstur og snið algengari meinsvarana svo og
sérstök svipkenni efnisins svo sem samverkun
lyfja, þætti sem valda mismun svo sem aldur og
svo framvegis. Æskilegast væri að hönnun
meðferðarprófana fæli í sér tvíblinda slembipróf-
un en önnur hönnun getur verið ásættanleg til
dæntis fyrir athuganir á langtímaöryggi. Almennt
skulu aðstæður prófana vera sem næst því sem er
við eðlilega notkun.
IV. Fjórða stig: Athuganir gerðar eftir að lyfið/
lyfin hafa verið sett á markað, en ekki er fullt
samkomulag um skilgreiningu þessa stigs. Fjórða
stigs prófanir eru gerðar á grunni upplýsinga um
sérkenni lyfsins, sem er að finna í samantekt er
fylgir leyfinu um að það megi setja á markað. í
ákveðnum tilvikum krefjast fjórða stigs prófanir
prófunarskilyrða (þar með talið að minnsta kosti
að settar séu rannsóknarreglur) svo sem lýst er
hér að ofan varðandi athuganir fyrir markaðssetn-
ingu. Eftir að lyf hefir verið sett á rnarkað eru
þær klínísku prófanir þar sem kannaðar eru nýjar
ábendingar eða nýjar aðferðir við að gefa lyfið
eða nýjar samsetningar, taldar vera prófanir á
nýjum lyfjum.
4. Ráðstafanir til að tryggja
hagkvæmustu skilyrði við prófanir
Rannsóknarreglur (sjá lið 6 í viðauka þessum)
skulu settar og eftir þeim farið og tilhlýðileg
fyrirmæli skulu gefin öllum sem hlut eiga að máli.
Skilyrði fyrir ytri skorðum sem prófuninni eru
settar, skulu vandlega valin og skipað af kost-
gæfni. Gæði skulu nægjanleg svo sem að því er
varðar umsjón með sjúklingum og sjálfboða-
liðum, ráðningu starfsfólks, rannsóknarstofum
(þar sem við á) og fyrirmæli um viðbrögð í
neyðartilvikum og svo framvegis. Endanlega skal
dreifing ábyrgðar milli frumkvöðuls, eftir-
litsmanns og könnuðar og allra samstarfsmanna
vera greinilega skilgreint áður en meðferðar-
prófun hefst.
5. Gögn sem skulu liggja fyrir
áður en prófun hefst
Efnafræðileg, lyfefnafræðileg, lyfjafræðileg
og eiturefnafræðileg gögn um efnið og/eða
lyfjaform þess, verða að vera tiltæk og metin af
fagmönnum áður en nýja efnið er sett í með-
ferðarprófanir. Lögð er áhersla á ábyrgð frum-
kvöðuls á því að sjá um að leggja fram tæmandi,
alhliða og viðeigandi efnivið, til dæmis í upp-
flettisafni könnuðar. Ef ætlunin er að athuga virka
efnið í annars, þriðja og fjórða stigs prófunum,
skal taka tillit til allra fyrri rannsóknargagna sem
til eru. Áður en annars stigs prófanir eru hafnar,
er skylt að fá niðurstöður úr fyrri lyfjakönnunum
hjá fólki. Auk verkunar á þá líkamsstarfsemi sem
kanna skal, hefði átt að kanna önnur hugsanleg
áhrif af viðeigandi skömmtum á mikilvæg
líffærakerfí þó ekki sé ávallt mögulegt að gera
það í öllum könnunum. Taka verður mið af niður-
stöðum hreyfiathugana á virka efninu, dreifingu
þess eða útskilnaði, ef til vill þegar það er gefið á
mismunandi vegu og niðurstöðum annarra kann-
ana sem skammtastærð er byggð á, til dæmis
athugunum á tengslum skammta og verkunar og/
eða tengslum styrktar og verkunar. Áður en byrjað
er á þriðja stigs prófunum verður að athuga
niðurstöður úr fyrri klínískum prófunum. Taka
verður tillit til hugsanlegrar milliverkunar við lyf
sem innihalda önnur virk efni.