Læknablaðið - 15.02.1995, Blaðsíða 76

186
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
íðorðasafn
Fulminant sepsis
Þórir Helgason, læknir, ósk-
aði eftir umfjöllun um hugtakið
fulminant sepsis og nýrri tillögu
að íslensku heiti. Orðið sepsis
er komið úr grísku og merkti
upphaflega rotnun, enda var
ígerð í sári upphaflega talin
stafa af rotnun vefja. Sepsis er
nú heiti á fyrirbæri sem nefnist
graftarsótt í íðorðasafni lækna
og er þar skilgreint þannig:
Svœsið sótthitaástand afvöldum
graftarsýkla, með eða án blóð-
eitrunar. Orðið fulminant finnst
á öðrum stað í safninu og talið
merkja svæsinn. Samkvæmt
þessu verður fulminant sepsis
að fá heitið svæsin graftarsótt.
Engu að síður er full ástæða til
að taka fyrirbærið sepsis ásamt
skyldum orðum og hugtökum,
svo sem bacteremia, pyemia,
septicemia og toxemia, til vand-
legrar skoðunar.
Nefna má að enska lýsingar-
orðið fuiminating er komið af
latneska nafnorðinu fulmen
sem merkir elding. Orðabók
Arnar og Örlygs gefur merking-
arnar skyndilegur, alvarlegur,
ofsabráður, svæsinn, en önnur
tiltæk ensk-íslensk orðabók til-
greindi merkinguna þrumandi.
I læknisfræðiheitum er latneska
lýsingarorðið fulminatus oftast
notað um einkenni eða veikindi
sem eru allt í senn: skyndileg,
hraðfara, mikil og alvarleg.
Bacteremia (bacteriemia)
I B-kaflanum tilgreinir Ið-
orðasafnið einungis þýðinguna
gerlablóðsmit, en í S-kaflanum,
í athugasemd við septicemia, er
nefnd þýðingin bakteríudreyri.
Rétt er að geta þess að B-heftið
lækna 62
var gefið út í október 1986, en
S-heftið í febrúar 1989. Á þess-
um tíma hefur því farið fram
einhver endurskoðun. Breyt-
inguna má tímasetja enn nánar
með því að skoða athugasemd
við pyemia í P-heftinu, sem
kom út í september 1988, en þar
er bacteremia enn nefnd gerla-
blóðsmit. Læknisfræðiorðabók
Stedman’s skilgreinir bacterem-
ia þannig: The presence of via-
ble bacteria in the circulating
blood. Það að lífvænlegar bakt-
eríur séu í blóðrás. Skilgreining
hinnar miklu alþjóðlegu orða-
bókar Wiley’s í læknisfræði og
líffræði, er nánast samhljóða:
The presence of bacteria in the
blood. Það að bakteríur séu í
blóðrás. Segja má að skilgrein-
ing Stedman’s sé ívið nákvæm-
ari. Ef vel ætti að vera hefði skil-
greining einnig átt að fylgja þýð-
ingu íðorðasafnsins.
Dreyri er fornt heiti á blóði,
fyrst og fremst blóði sem rennur
úr sári. Orðsifjabókin rekur
skyldleika til ákveðinna orða í
fornensku og fornháþýsku sem
notuð eru um drjúpandi vökva.
í læknisfræðiheitum kemur
dreyri til dæmis fyrir í dreyra-
sýki (hemophilia) og í natríum-
dreyri (natremia). Aftur má
vekja athygli á því að þýðingar
Iðorðasafnsins hafa verið í stöð-
ugri endurskoðun. Þannig birt-
ist heitið chlorenúa í C-heftinu í
mars 1987 án þýðingar, en með
skýringunni: Pað að ofmikið er
af klóríðum í blóði, kalcmia
birtist sem blóðkalíumhækkun í
K-heftinu, sem kom út í nóv-
ember 1987, og natremia loks
sem natríumdreyri í N-heftinu í
apríl 1988.
Pyemia (pyohemia)
Pyon er kontið úr grísku og
merkir gröftur, en haima blóð.
Pyemia nefnir íðorðasafnið
blóðígerð og útskýrir þannig:
Sjúkdómsástand af völdum
graftarsýkla í blóði, sem mynda
útsœðisígerð þar sem þeir stöðv-
ast. Fyrrnefndar orðabækur
Stedman’s og Wiley’s útskýra á
svipaðan hátt: Septicemia due to
pyogenic organisms causing
multiple abscesses. Og Sept-
icemia caused by pyogenic
bacteria and thus frequently as-
sociated with widespread
abscesses. Sem beinar þýðingar
á þessu heiti, pyemia, mætti
nota graftarblóð, graftarblæði
eða graftardreyra.
Septicemia
Iðorðasafnið tilgreinir heitið
blóðeitrun og útskýrir þannig:
Heilkenni sem einkennist af
heiftarlegri bakteríusýkingu
með verulegri innrás baktería
frá sýkingarhreiðri í blóð-
straum. Skilgreiningin í orða-
bók Stedman’s er ekki alveg
eins tilkomumikil: Systemic dis-
ease caused by the multiplication
of microorganisms in the circu-
lating blood. Almennur sjúk-
dómur sem stafar af fjölgun
(vexti) sýkla íblóðrás. Orðabók
Wiley’s tekur heldur dýpra í ár-
inni: Severe generalised in-
fection resulting from hemato-
genous dissemination of patho-
genic microorganisms and their
toxins. Alvarleg, útbreidd sýk-
ing sem stafar af blóðborinni út-
breiðslu sýkla og eiturefna
þeirra.
Jóhann Heiöar Jóhannsson