Læknablaðið - 15.02.1995, Síða 58

170
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
a) að fangar séu sérlega ákjósanlegir þar sem
þeir lifi í stöðugu eðlisrænu og sálfræðilegu
umhverfi,
b) að frábrugðið því sem er um þá sem eru í
fullri vinnu og á ferðinni, hafi þeir tíma til þess
að taka þátt í langtímatilraunum og
c) að þeir líti á slíka þátttöku sem tilbreytingu
frá leiðindum lífsins í fangelsinu, vott um
félagslega verðleika þeirra og tækifæri til þess að
afla sér dálítilla tekna.
Andstæðingarnir halda því hins vegar fram að
samþykki fanganna geti ekki verið gilt, því á það
hafi áhrif vonin um umbun og aðrar væntingar
svo sem að þeir verði fyrr látnir lausir til reynslu.
Engin alþjóðleg samþykkt útilokar fanga frá
frá því að taka þátt í læknisfræðilegum vísinda-
rannsóknum og andstæð rök jafn sannfærandi á
báða vegu, koma í veg fyrir það að komist verði
að samkomulagi um alþjóðlegar leiðbeiningar í
þessum efnum.
Hins vegar þar sem leyfð er þátttaka fanga í
læknisfræðilegum vísindarannsóknum, skulu
gerðar ráðstafanir til að haldið sé uppi óháðu
eftirliti með rannsóknunum.
Fangar og alvarlegir kvillar. Fangar sem eru
með eða eru í hættu á að fá alvarlega kvilla eins
og eyðnismit, krabba eða lifrarbólgu, ætti ekki
að svifta hugsanlegri hagsbót af lyfjum, bólu-
efnum eða tækjum sem verið er að prófa og gefa
vonir um hagsbót af meðferð eða forvörn þegar
engin betri eða jafngild meðferð eða forvörn er
til. Réttur þeirra til aðgangs að slíkri meðferð eða
forvörn er réttlætt siðfræðilega á sama hátt og
réttur annarra varnarlausra hópa (sjá tíundu leið-
beiningu).
Hins vegar þar eð ekki eru neinir þeir sjúk-
dómar sem fangar verða einir fyrir, verður ekki
haldið uppi hliðstæðri röksemdafærslu við þá sem
studdi það að böm og fólk með geð- eða hegðunar-
röskun væru hentug sem þátttakendur í form-
legum meðferðarprófunum.
8. Rannsóknir á fólki í þróunarsamfélög-
um:
Aður en hafnar eru rannsóknir á fólki í
vanþróuðum samfélögum hvort sem er í þróuð-
um eða vanþróuðum ríkjum, skal könnuðurinn
tryg&ja,
* að mannverur í vanþróuðuin
samfélögum séu að jafnaði ekki látnar
taka þátt í rannsóknum sem hægt væri
að gera jafn vel í þróuðum samfélögum,
* að rannsóknin svari heilbrigðisþörfum
og forgangsröðun þess samfélags sem
ætlunin er að gera hana í,
* að sérhverra leiða sé leitað til þess að
tryggja það siðfræðilega skylduboð að
samþykki einstaklingsins sé byggt á
vitneskju og
* að áætlanir um rannsóknina hafi verið
metnar og samþykktar af siðfræðilegri
matsnefnd og í henni sitji eða hún hafi
sem ráðgjafa einstaklinga sem eru
nákunnugir siðum og venjum í
samfélaginu.
Skýringar á áttundu leiðbeiningunni.
Almenn atriði. I sumum samfélögum sem
eiga á hættu að vera hagnýtt félagslega og efna-
hagslega í rannsóknaskyni, valda sjúkdómar er
sjaldan eða aldrei koma upp í efnahagslega þróuð-
um ríkjum eða samfélögum, miklum sjúkleika,
fötlun eða dauða. Þörf er rannsókna á forvörn
gegn og meðferð á slíkum sjúkdómum og almennt
séð ber að gera þær að miklu leyti í þeim ríkjum
og samfélögum sem í hættu eru.
Siðfræðilegar vísbendingar vísindarannsókna
á mönnum eru þær sömu í grunnatriðum, hvar
sem þær eru gerðar. Þær vita að virðingunni fyrir
reisn hvers einstaks þátttakanda, að virðingu fyrir
samfélögum, svo og vernd réttinda og velferð þess
fólks er þátt tekur. Þá er mat á innbyggðri áhættu
áhyggjuefni umfram önnur. Hins vegar eiga
nokkur atriði sérstaklega við um rannsóknir sem
gerðar eru í vanþróuðum ríkjum, annað hvort af
þróunarríkjum eða iðnríkjum, af könnuðum eða
frumkvöðlum frá iðnríkjum eða frá þróuðum
stofnunum í þróunarríkjum.
Af ýmsum ástæðum eiga einstaklingar og
fjölskyldur í vanþróuðum samfélögum á hættu að
verða hagnýtt. Sumir geta átt tiltölulega erfitt með
að gefa samþykki byggt á vitneskju vegna þess
að þeir eru ólæsir, ókunnugir hugtökum í læknis-
fræði er könnuðirnir nota eða búa í samfélögum
þar sem þær aðferðir sem einkenna umræðu um
samþykki byggt á vitneskju, eru framandi eða
andstæðar því siðferði sem ríkir í samfélaginu.
Vissir könnuðir gætu kosið að notfæra sér það að
í flestum þróunarríkjum vantar vel þróaðar reglur
eða siðfræðilegar matsnefndir sem gætu verkað
þannig að töf yrði á aðgangi að þátttakendum í
rannsókn. Aðrir gætu talið það ódýrara að gera í
þróunarríkjum rannsóknir sem miða að því að
leiða fram lyf og aðrar afurðir fyrir markað í
þessum ríkjum.
Áttunda leiðbeiningin er saman sett af þeirri
hyggju að venjulega eru það könnuðir frá þróaðri
þjóðum sem standa fyrir rannsóknunt í þeiin
vanþróaðri. Slíkir könnuðir (og frumkvöðlar)
gætu hitt fyrir starfshætti sem væru taldir siðlausir
í þeirra eigin löndum. Þetta ætti að sjá fyrir og í
rannsóknarreglum sem lagðar eru til mats í sið-
fræðinefndinni, skal geta um það svið er könnuðir
og frumkvöðlar telja eðlilegt að hóflegt sé fyrir
boðlega svörun.
Könnuðir skulu virða siðfræðilega staðla í
eigin löndum svo og menningarlegar væntingar
samfélaganna þar sem rannsóknin fer fram, nema
að í því felist vanhelgun á siðferðilegri reglu sem
þeim er fremri. Á svipaðan hátt gætu þeir brotið
gegn siðgæðisvitund þess lands sem tekur við
rannsókninni, með því að halda sig gagnrýnilaust