Læknablaðið - 15.11.1998, Síða 28

844
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Einsleitni íslenskrar útgáfu Edinborgar-
kvarðans reyndist viðunandi. Munur á áreiðan-
leika kvarðans hefur fremur verið rakinn til
samsetningar úrtaksins en til mismunandi þýð-
inga á önnur tungumál í erlendum rannsóknum
(15,20,36). Réttmæti kvarðans sem skimunar-
tækis fyrir vanlíðan sem tengist umönnun erf-
iðs ungbarns var staðfest, þar sem marktæk
fylgni tíðra þunglyndiseinkenna við foreldra-
streitu fannst og tíðni þunglyndiseinkenna var
háð óværð ungbarns og áhyggjum vegna
heilsufars þess (1,9,17,18). Þó á eftir að meta
betur næmi og sértæki íslenskrar útgáfu Edin-
borgar- og foreldrastreitukvarðans, þannig að
unnt sé að nota þá saman sem tæki til að finna
konur sem þarfnast meðferðar vegna þung-
lyndis. Samanburður við erlendar rannsóknar-
niðurstöður virðist nokkuð réttmætur, en hafa
þarf í huga að íslensk tunga, menning og fé-
lagslegt umhverfi er öðruvísi, sem getur haft
áhrif á tjáningu fólks á vanlíðan, þunglyndi og
streitu (17,20,34).
Þegar meta skal hvort hægt sé að alhæfa nið-
urstöður fyrir úrtakið er horft til þess hvort það
endurspegli lýðeinkenni þýðisins og hver úr-
taksstærð og svarhlutfall séu. Urtakið var hlut-
fallslega stórt miðað við þýðið (23%). Svar-
hlutfall í landskönnuninni var viðunandi, en
samt lægra en í eldri íslenskri könnun. Einnig
var meiri munur í svörun eftir aldri (34). Þar
sem svarendur voru marktækt eldri en þær sem
svöruðu ekki getur aldur mæðra hafa haft áhrif
á áhuga þeirra á viðfangsefni sem þessu. Hlut-
fallslega lágt svarhlutfall mæðra undir tvítugu
kann að hafa valdið einhverri skekkju í niður-
stöðum, en á móti kom að þær sem svöruðu
endurspegluðu íslensku kvenþjóðina varðandi
aldur og búsetu.
Tíðni þunglyndiseinkenna íslenskra kvenna
var um 14% á öðrum og þriðja mánuði eftir
fæðingu. Þetta er mjög svipað og fundist hefur
í rannsóknum frá öðrum vestrænum löndum,
þar sem tíðni þunglyndis var á bilinu 10-15%
(5-7,15,36,37). Meðaltalið 6,5 á Edinborgar-
kvarðanum fyrir íslenskar konur var hærra en í
eldri íslenskri könnun, en er í samræmi við
niðurstöður sænskra og breskra rannsókna með
landfræðilega breytileg úrtök (15,33). Rann-
sóknir á næmi og sértæki kvarðans hjá öðrum
vestrænum úrtökum hafa leitt til svipaðra nið-
urstaðna og hér, en var öðruvísi hjá japönskum
konum (15,20,36-38).
Enskar rannsóknamiðurstöður benda til þess
að urn tvær af hverjum þremur konum í samfé-
lagsúrtökum, sem mælast með gildi 12 og
hærra á Edinborgarkvarða séu í raun þunglynd-
ar (22,33). Því má áætla að um það bil 9-10%
íslenskra kvenna gætu verið þunglyndar á
fyrstu mánuðum eftir fæðingu.
Niðurstöður um samband tíðra þunglyndis-
einkenna við hjúskaparstöðu voru í samræmi
við sænskar rannsóknarniðurstöður um auknar
líkur þunglyndis hjá einstæðum mæðrum (15).
Sambandi þunglyndis við menntun mæðra hef-
ur ekki verið lýst áður. í rannsókn frá Kanada
fannst ekkert samband á milli menntunar hjóna
og tíðni þunglyndiseinkenna mæðranna, en
einstæðar mæður voru ekki teknar með í þá
rannsókn (37).
Þá fannst marktækt samband milli þung-
lyndis og foreldrastreitu. Sterk fylgni þung-
lyndiseinkenna við foreldrastreitu, einkum í
foreldrahlutverki, bendir til þess að tíðum
þunglyndiseinkennum fylgi streita en ekki öf-
ugt (2,9,23). Marktækur munur á tíðni þung-
lyndiseinkenna eftir óværð og áhyggjum af
heilsufari barns benti til þess að ákveðnir þættir
í umönnun barns gætu verið erfiðari viðfangs
fyrir mæður sem hneigjast til þunglyndis en
fyrir aðrar (2-4,17,18,24). Álykta má að þung-
lyndar mæður séu líklegri til að skynja for-
eldrahlutverkið sem streituvekjandi en konur
sem ekki hafa þunglyndiseinkenni.
Niðurstöður rannsóknarinnar geta stuðlað að
því að heilbrigðisstéttir sem vinna við heilsu-
gæslu mæðra og ungbama verði meðvitaðar
um algengi þunglyndiseinkenna, streitu í for-
eldrahlutverki og óværð (2,3,5,9,17,24). Far-
aldsfræðilegar upplýsingar um meðaltöl, tíðni
og mismun einkenna eftir landsvæðum geta
gagnast sem gæðastaðall við stefnumótun í
geðheilsuvernd fyrir konur eftir fæðingu. ís-
lensk útgáfa Edinborgar þunglyndiskvarðans
getur nýst til markvissari skimunar fyrir þung-
lyndiseinkennum eftir fæðingu og jafnvel á
meðgöngu ef ástæða þykir (20). Til að geta nýtt
hann einnig í því skyni að greina þunglyndi
sem þarfnast meðferðar þarf að rannsaka næmi
og sértæki hans í framtíðinni (21,33). Með
markvissari greiningu vanlíðunar yrði stigið
skref til geðverndrar kvenna sem eru þung-
lyndar og finnst foreldrahlutverkið erfitt (34).
Þakkir
Reyni Tómasi Geirssyni eru færðar þakkir
fyrir yfirlestur og gagnlegar ábendingar. Rann-