Læknablaðið - 15.11.1998, Síða 64

876
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Hallgerður Gísladóttir sagnfræðingur
Gömul læknisráð á Þjóðminjasafni
Á Þjóðminjasafni íslands
hefur verið safnað heimildum
um daglegt líf Islendinga um
árabil, aðallega með því að
senda spurningaskrár til eldra
fólks. Árið 1960 varð til fyrsta
spurningaskráin, skrá 1, Slát-
ur og sláturverk, sem gerð var
í samvinnu Kristjáns Eldjárns
og Þórðar Tómassonar á Skóg-
um. Söfnuninni var haldið
áfram og menntamálaráðherra
gaf safninu þjóðháttadeild í
afmælisgjöf þegar það var
aldargamalt árið 1963, til að
sinna þessu verkefni.
Spurningaskrárnar sem
sendar hafa verið út eru nú
orðnar 93, auk fjölda minni
athugana. Dávænn hópur
fólks sem komið er yfir miðj-
an aldur hefur fengist við að
svara þessum spurningaskrám
og má búast við að nálægt
hundrað svör komi að meðal-
tali við hverri þeirra. Auk þess
berst deildinni alltaf töluvert
af frásögnum sem ekki tengj-
ast beint efni spurningaskráa.
Á þjóðháttadeild eru nú ná-
lægt 13.000 handrit, flest til
komin með þeim hætti sem
áður var lýst. í seinni tíð hefur
verið ráðist í að tölvusetja
þetta efni til að gera það að-
gengilegra þeim sem í það
leita, textarnir eru þá skrifaðir
á tölvu og færðir inn í orðleit-
arforrit (word cruncher). Að
því loknu geta menn slegið
inn einstök orð og fengið öll
dæmi um þau úr textanum
ásamt tilvísunum. Um það bil
80% af efninu hefur verið fært
til tölvu. Það hefur verið gert
með tilstyrk þeirra sem efnið
varðar, þannig greiddi Vega-
gerðin tölvusetningu á efni
um vegavinnu, Ofanflóða-
sjóður á efni um náttúruham-
farir og svo framvegis.
í augnablikinu eru tvær
spurningaskrár á lokastigi,
önnur um stúdentalífið í
gamla daga í samvinnu við
skjalasafn Háskólans. Þeir
sem útskrifuðust frá Háskóla
íslands fyrir 1960 geta átt von
á að fá þessa spurningaskrá
senda í nóvember. Spurninga-
skrá um heimilisguðrækni,
sem Biskupsstofa hefur stutt
með fjárframlagi verður send
til fastra heimildarmanna
deildarinnar á svipuðum tíma.
Þá er að fara af stað samvinna
við Rafmagnsveitur ríkisins
um vorspurningaskrána en þar
verður safnað minningum sem
tengjast komu rafmagnsins.
Efni á þjóðháttadeild
sem tengist starfi lækna
Um feigðarboða og dauða-
stríð eru spurningar í skrá
fjögur um andlát og útfarar-
siði. Sú skrá fer út í ársbyrjun
1961 og eru flestir sem henni
svara því fæddir fyrir aldamót
og sömuleiðis þeir sem svara
skrá 10 um barnið en í þeim
heimildum er töluvert um
óléttu, fæðingar og aðhlynn-
ingu ungbarna. Aukaspurning
um lœkningajurtir var send út
með skrá 19, en þar er spurt
um notkun á íslenskum jurtum
í lækningaskyni.
í skrá 29, Maðurinn, þœttir
úr þjóðtrú er spurt um vörtur
og trú á þeim og ráð til að
eyða þeim, ráð við hiksta,
hnerra, geispa, kláða og fleira
Læknablaðinu barst til eyrna að á Þjóðminjasafni íslands
leyndist margs konar fróðleikur um læknisráð frá fyrri tímum
sem alþýðufólk hefði beitt þegar sjúkdómar og slys herjuðu á
það. Hallgerður Gísladóttir á þjóðháttadeild safnsins gerir hér
grein fyrir þessum fróðleik og nefnir nokkur dæmi um gömul
læknisráð. Það hefur orðið að samkomulagi við Hallgerði að
blaðið birti eftirleiðis sýnishorn af þessum alþýðufróðleik í
sérstökum dálki, lesendum til fróðleiks og ánægju. Gaman
væri að heyra hvað læknum finnst um þessi læknisráð, til
dæmis hvort þeir geti lesið eitthvað út úr þeim sem skilja má
í ljósi nútímaþekkingar á læknisfræði.