Læknablaðið : fylgirit - 01.08.1981, Qupperneq 10

8
hefir hernaðarlegt gildi. Þess háttar útbún-
aður heitir á ensku „sonar“ og er skamm-
stöfun á (so)und (na)vigation and (r)ang-
ing og merkir að sigla og miða út umhverfið
fyrir neðan hafflötinn með hjálp sónmynda-
tækja.
Fyrsta sónmyndatækið, sem byggt var til
að rannsaka mannslíkamann, var gert 1937
af bræðrunum Dussik i Austurríki.4 8 Það
var heilabergsmálsritinn, sem er einskonar
dýptarmælir, notaður til að mæla fjarlægð
frá yfirborði höfuðkúpu að miðlínulíffærum
heilans. Þetta er einföld rannsókn, sem enn
er í fullu gildi og framkvæmanleg með
flestum algengum sónskönnum.
Fyrsta sónmyndatækið sem tók tvividdar-
myndir var -hannað af Wild og Reid. Þetta
tæki var notað til rannsókna á brjósta- og
endaþarmameinum.14
Árið 1948 fann Howry upp nýja gerð
sónmyndavéla, bergmálssneiðmyndavélina,
sneiöskannann og lagði með því grundvöll-
inn að nútímaaðferðum við sónmyndatök-
ur. 10 44 Þssi sneiðskanni gat tekið svart-
hvítar myndir af sneiðum í likamanum.
Hann 'hefur verið talsvert notaður við kvið-
arholsrannsóknir einkum í fæðingarfræði og
kvensjúkdómafræði.
Árið 1954 fundu Edler og Hertz í Lundi
upp hjartabergmálsritann, sem mikið hefir
verið notaður við greiningu vissra hjarta-
sjúkdóma.5 Fáar tækninýjungar komu fram
í gerð sónmyndatækja næstu tvo áratugina.
Þó nutu sónmyndatækin góðs af þeim al-
mennu framförum sem urðu í rafeindatækni
á þessum árum.
Seint á árinu 1974 kom á markaðinn ný
gerð sónskanna, sem tekið gat myndir í grá-
um litáskala, gráskalamyndir. Með þessum
nýju gráskaiaskönnum jókst greiningargildi
sónmyndanna mjög. Nú var í fyrsta sinni
auðvelt að taka sónmyndir, sem sýndu innri
byggingu líffæranna í kviðarholinu!4
Nýjungin í gráskalaskönnunum er tæki,
sem kallast skönnunarbreytir. Hann gefur
hverju rafmerki gráan lit og fer liturinn
eftir styrk rafmerkisins. Stjórnanda tækis-
ins er í sjálfsvald sett hvort hann hefir
sterku rafmerkin dökk eða ljós.
Fyrstu árin höfðu gráskalaskannarnir
liliörœna skönnunarbreyta, en árið 1977 komu
á markaðinn nýjar vélar með stafræna
skönnunarbreyta. Þessir nýju gráskala-
skannar vinna hraðar og geyma rafmerkin
betur en eldri gerðir. Myndirnar eru skarp-
ari og hafa meira greiningargildi en áður.
Vefir með svipaða endurvarpseiginleika
greinast betur hver frá öðrum t.d. er auð-
veldara að greina sundur gallganga, slag-
æðar og bláæðar!3 1 nýrum má jafnvel
greina börkinn frá mergnum!2 Sjúkur vefur
t.d. æxlisvefur greinist einnig betur frá heil-
brigðum vef en áður hefir þekkst.
Skyggniskannar komu fyrst á markað
árið 1975. Kostir þeirra fram yfir sneið-
skannana eru þeir, að athuga má með þeim
hreyfingar líffæra, svo sem hjarta og æða.
Þessi tæki eru einnig fljótvirkari en sneið-
skannarnir. Myndimar eru hins vegar lak-
ari,° en tæki þessi eru i örri þróun og eiga
vafalítið eftir að fá hliðstæða þýðingu fyrir
sóngreininguna og röntgenskyggnitækin
hafa haft fyrir geislagreininguna.
Til íslands hafa til þessa verið keypt
fjögur sónmyndtæki, sem kunnugt er um.
Á árunum kringum 1960 var keyptur
heilabergmálsriti, sem notaður var í nokkur
ár á Landakotsspitala.
Árið 1974 eignaðist Fæðingardeild Land-
spítalans sneiðskanna frá Emisonic, sem gat
tekið svart-hvítar myndir. Inn í hann var
bætt skönnunarbreyti árið 1976. Hann getur
nú tekið gráskalamyndir.
Hjartabergmálsriti var keyptur til Borg-
arspítalans 1978 og annar til Landspítalans
árið 1979. Þessir ritar eru báðir af gerðinni
80 C. frá Picker. Þeir geta tekið gráskalarit
með kvikmyndun.
HLJÓÐORKA
Hljóð er ein tegund orku. Orkan færist
yfir á sameindir i efninu, sem hljóð berst
um og framkallar sveifluhreyfingu þeirra.
Hljóðaflið gefur til kynna, hve mikil orka
berst um flöt hornréttan á útbreiðslustefnu
hljóðbylgjunnar.
Einingin fyrir afli hljóðs er watt. Styrkur
hljóðs er skilgreindur sem hljóðaflið á flat-
areininguna. Hljóðstyrkur er mældur i wött-
um á cm2 eða milliwöttum, ef um lág gildi
er að ræða. Hljóð, sem notuð eru til mynda-
töku, hafa styrkleikann 1-50 milliwött á cm2.
Hljóð til lækninga hafa styrkleikann 1-3
wött á cm2.
Við athuganir á líffræðilegum áhrifum
hljóðs er þýðingarmikið að mæla hljóðstyrk