Einkaneysla 1957-1987 - 01.12.1989, Side 10

1. Inngangur.
l. 1 Almennt um þjóðhagsreikningagerð.
Þessi sjöunda skýrsla í ritröð Þjóðhagsstofnunar um þjóðhagsreikninga fjallar um einkaneyslu á
tímabilinu 1957-1987. Nánar verður fjallað um skilgreiningu á hugtakinu „einkaneysla“ í kafla 2 hér á
eftir, en í sem stystu máli má segja að með einkaneyslu sé átt við kaup heimilanna á varanlegum og
óvaranlegum vörum og þjónustu til endanlegra nota. Við flokkun útgjalda og afmörkun þeirra er í
öllum meginatriðum leitast við að fylgja alþjóðlegum forskriftum en uppgjör einkaneyslunnar er einn
liður í þjóðhagsreikningagerð Þjóðhagsstofnunar. Fylgt er þjóðhagsreikningakerfi Sameinuðu þjóð-
anna sem víðast er farið eftir nema í Austur-Evrópuríkjunum. Kerfi þetta er nefnt „A System of
National Accounts", skammstafað SNA, og verður víða hér á eftir vísað til þess.
Aður en lengra er haldið þykir rétt að fara örfáum orðum um þjóðhagsreikningagerð almennt og
hvernig einkaneyslan tengist henni.
í almennum orðum má segja að þjóðhagsreikningar séu bókhald fyrir þjóðarbúskapinn. Tilgangur
þjóðhagsreikninga er að setja fram tölulega og á kerfisbundinn hátt yfirlit yfir efnahagsstarfsemina í
þjóðarbúskapnum í heild svo og einstaka þætti starfseminnar. Hér er þó ekki um að ræða bókhald í
þeim skilningi að öll viðskipti séu skráð, enda væri slíkt óviðráðanlegt. Þess í stað er athyglinni beint að
ákveðnum meginhugtökum. Má þar nefna verga landsframleiðslu, þjóðarútgjöld, viðskiptajöfnuð,
launagreiðslur og rekstrarafgang atvinnugreina.
Þjóðhagsreikningar eru færðir eftir þremur meginaðferðum. Unnt er að vinna:
1) Ráðstöfunaruppgjör
2) Framleiðsluuppgjör
3) Tekjuskiptingaruppgjör
í meginatriðum byggir ráðstöfunaruppgjörið á því að meta þau verðmæti sem ráðstafað er til
endanlegranota, þ.e. til einkaneyslu, samneyslu, fjárfestingarog útflutnings. Innflutningur dregst hins
vegar frá og til þess að forðast tvítalningu er sleppt þeim aðföngum sem atvinnureksturinn kaupir af
öðrum atvinnugreinum eða flytur inn.
Á hinn bóginn byggir framleiðsluuppgjörið á því að meta verðmætasköpunina eða virðisaukann
þar sem hann verður til en ekki þar sem honum er ráðstafað. Virðisaukinn verður til í einstökum
fyrirtækj um og atvinnugreinum og samanstendur af vinnulaunum, afskriftum af framleiðslufj ármunum
og hreinum hagnaði fyrirtækja áður en kemur til greiðslu vaxta.
Þriðja uppgjörsaðferðin er tekjuskiptingaruppgjörið en ekki hefur enn gefist tóm til þess að
fullmóta og ljúka þjóðhagsreikningum hérlendis eftir þeirri aðferð. Aðferðin byggir á því að meta
virðisaukann eftir að honum hefur verið útdeilt til þeirra, sem átt hafa þátt í myndun hans.
Allar þessar aðferðir ættu að gefa sömu niðurstöðu því í reynd er alltaf verið að meta sömu
stærðina, þ.e. árangur efnahagsstarfseminnar eða virðisaukann á ákveðnu tímabili, oftast einu ári.
Munurinn felst einungis í því hvar verðmætin eru metin, þ.e. hvort þau eru metin þar sem þeim er
ráðstafað eða þar sem þau verða til.
Undanfarin þrjátíu ár hefur íslensk þjóðhagsreikningagerð byggst á fyrst töldu aðferðinni, þ.e.
ráðstöfunaruppgjörinu. Það er ekki fyrr en á síðustu árum að framleiðsluaðferðinni hefur einnig verið
beitt. Uppgjör frá framleiðsluhlið hefur nú verið gert fyrir tímabilið 1973-1986 og á grundvelli þess má
m. a. fá vitneskju um hlutdeild einstakra atvinnugreina í landsframleiðslunni. Þessi vitneskja er þörf
viðbót við hina hefðbundnu upplýsingar um einkaneyslu, samneyslu o.fl. sem ráðstöfunaruppgjörið
gefur. Hins vegar er það nokkurt áhyggjuefni hve miklu munar á niðurstöðum þessara tveggja
uppgjörsaðferða en undanfarin ár hefur þessi munur verið 7-9% og sýnir framleiðsluuppgjörið jafnan
8