Einkaneysla 1957-1987 - 01.12.1989, Side 44

Annað dæmi eru útgjöld vegna íbúðarhúsnæðis. í einkaneyslunni er áætlað leiguígildi alls
íbúðarhúsnæðis í landinu óháð því hvort fjölskyldan býr í eigin húsnæði eða ekki en í vísitölunni eru
bein útgjöld „vísitölufjölskyldunnar“ vegna íbúðarhúsnæðis eins og vextir af lánum og viðhald áætlað
með einum eða öðrum hætti.
Fleiri dæmi mætti nefna þótt svo verði ekki gert hér. Hins vegar vekur þetta athygli á ólíkum
tilgangi með framfærsluvísitölunni og einkaneyslunni. Framfærsluvísitölunni er ætlað að gefa sem
réttasta mynd af útgjaldasamsetningu, sem síðan er notuð sem vog við mat á verðbreytingum. Vogin er
byggð á úrtaki ákveðins fjölda fjölskyldna og sýnir því meðalútgjöld þessara fjölskyldna. Fjölskyldurn-
ar eru úr ýmsum tekjuhópum og af því leiðir að fjárhæðir vísitölunnar verða því alls ekki nein
vísbending um lágmarksframfærslukostnað eins og iðulega er haldið fram. Vogin er aðalatriði og
endurskoðanir á grundvelli vísitölunnar sem lýst verður hér á eftir beinast að samsetningu útgjaldanna
þ.e. voginni en ekki útgjaldafjárhæðum. í þessu sambandi er einnig rétt að geta þess að breytingar á
hlutfallslegum verðum geta að vissu marki haft áhrif á útgjaldaskiptinguna því neytandinn hefur
tilhneigingu til þess að flytja neyslu sína frá þeim vörum sem hækka mikið í verði til þeirra sem verða
hlutfallslega ódýrari. En í og með þess vegna eru nauðsynlegar þær endurskoðanir á vísitölugrundvell-
inum sem lýst er hér á eftir.
6.5.2 Grundvöllur vísitölu framfœrslukostnaðar.
Núverandi grundvöllur vísitölu framfærslukostnaðar er byggður á neyslukönnun sem fram fór
1985 og 1986. Hagstofa Islandsannaðist gerð könnunarinnareinsog jafnan áður. Hafist var handa í júlí
1985 og stóð könnunin fram yfir mitt ár 1986. I gildandi lögum um vísitölu framfærslukostnaðar og
skipan kauplagsnefndar nr. 5/1984 er kveðið á um að Kauplagsnefnd skuli eigi sjaldnar en á fimm ára
fresti láta fara fram athugun á því, hvort ástæða sé til að endurskoða grundvöll vísitölunnar og er
nefndinni að fengnum niðurstöðum heimilt að ákveða framfærsluvísitölunni nýjan grundvöll án þess að
koma þurfi til lagasetningar.
Gerð nýs vísitölugrundvallar lauk í apríl 1988 og ákvað Kauplagsnefnd þá að hann skyldi
reiknaður í fyrsta sinn miðað við verðlag í maíbyrjun 1988 og vísitalan sett 100 stig á þeim tíma.
Jafnframt skyldi eldri grunnur vísitölunnar sem var 100 stig í febrúar 1984 reiknaður í síðasta sinn í
maíbyrjun.
Vísitölugrunnurinn er í raun safn hvers kyns heimilisútgjalda og tekur til daglegra kaupa á
matvöru, drykkjarvöru, hreinlætisvöru, fatnaðar o.þ.h.. Hér er einnig meðtalinn kostnaður heimil-
anna af rafmagni og hita, pósti og síma, rekstri eigin bíls, húsnæði og kaup á alls kyns þjónustu. Alls eru
um 600 liðir vöru og þjónustu í hinum nýja vísitölugrunni. Neyslukönnuninni er ætlað að að leiða í ljós,
hve mikil þessi útgjöld eru og hvernig þau skiptast á einstaka liði.
Forsenda fyrir endurskoðun á grundvelli vísitölu framfærslukostnaðar, er að fram fari neyslu-
könnun. Síðasta könnun ersúfimmtaí röðinni frá byrjun. Hin fyrsta var ákveðin í lögum nr. 10,4. apríl
1939, um gengisskráningu og ráðstafanir í því sambandi. Fór hún fram á tímabilinu júlí 1939 til júní
1940, og tóku þátt í henni um 40 fjölskyldur í Reykjavík. Framfærsluvísitala með grunntíma janúar til
mars 1939 var byggð á þessari könnun. Gilti hún í meginatriðum fram til marsmánaðar 1959, en þá tók
við vísitölugrunnur sem byggðist á könnun á neyslu launþega í Reykjavík. Sú könnun fór einkum fram
á árunum 1953 og 1954. í þessari annarri neyslukönnun tóku þátt 80 fjölskyldur en tilheyrandi nýr
vísitölugrundvöllur kom ekki til framkvæmda fyrr en í mars 1959, í sambandi við niðurfærslu verðlags
og launa, er ákveðin var í lögum nr. 1, 30. janúar 1959. í lögum þessum var kveðið á um gildistöku
nýrrar framfærsluvísitölu með grunntíma 1. mars 1959.
Friðja neyslukönnunin fór fram á árunum 1964 og 1965, og voru þátttakendur í henni 100
fjölskyldur í Reykjavík. Nýr vísitölugrundvöllur byggður á niðurstöðum úr þessari könnun var
lögfestur með setningu laga nr. 70, 29. nóvember 1967, um verðlagsuppbót á laun og um vísitölu
framfærslukostnaðar. í lögum þessum var meðal annars ákveðin ný framfærsluvísitala með grunntíma í
janúarbyrjun 1968. Samkvæmt bráðabirgðalögum nr. 87, 31. desember 1980, um ráðstafanir til
viðnáms gegn verðbólgu, fékk þessi vísitala nýja grunntölu 100 hinn 1. janúar 1981, en grundvöllur
hennar hélst hinn sami og áður.
42