Einkaneysla 1957-1987 - 01.12.1989, Blaðsíða 15

Hlutfallslegt
vægi
aðferða
Aðferð/heimild 1983
1) Innflutningsskýrslurmeðreiknuðumtolliogálögum.......................................... 27%
2) Innlendframleiðslaímagniverðlögðásmásöluverði.......................................... 14%
3) Atvinnuvegaskýrslurí>jóðhagsstofnunar.................................................. 20%
4) Tölur beint frá fyrirtækjum eða stofnunum, upplýsingar
úreinstökumársskýrslumfyrirtækja........................................................ 10%
5) Útgjöldíframfærsluvísitölumargfölduðmeðfólksfjölda...................................... 3%
6) Útgjöld í framfærsluvísitölu margfölduð með bílafjölda.................................. 8%
7) Húsaleiga,ljósoghitisérreiknað ........................................................ 17%
8) Aðrar aðferðir.......................................................................... 1%
Eins og fram kemur í yfirlitinu eru mikilvægustu heimildirnar innflutningsskýrslur Hagstofunnar,
framleiðsluskýrslur og atvinnuvegauppgjör Þjóðhagsstofnunar. Lætur nærri að tæplega 2/3 einka-
neysluuppgjörsins byggist beint eða óbeint á þessum þremur heimildum.
Þegar farið verður yfir heimildir og aðferðir við útreikninga hér á eftir verður nánar lýst áætlunum
við uppgjör útgjalda vegna innlendra vara og þjónustu og þeim innfluttu vörum sem fá sérstaka
reiknimeðferð.
Lýst verður þeim aðferðum sem er beitt nú og eru að verulegu leyti þær sömu og notaðar hafa verið
við uppgjöreinkaneyslu undanfarin ár. Um lýsingu áeldri áætlunaraðferðum má t.d. vísaí grein Eiríku
Önnu Friðriksdóttur hagfræðings „Einkaneysla á íslandi 1957-1967“, sem birt var í júní-desemberhefti
Fjármálatíðinda 1970.
3.2 Afnám hámarksálagningar og áhrifþess á vinnuaðferðir.
Eins og fram kemur er í mörgum tilfellum stuðst við upplýsingar úr verðlistum fyrirtækja,
Framleiðsluráðs og við verðtilkynningar Verðlagsstofnunar áður en verðmyndun var gefin frjáls. Þetta
verð hefur oftast verið hámarksverð vörutegundanna eða reiknað hámarksverð samkvæmt leyfilegri
hámarksálagningu.
Vegna aukinnar hlutdeildar stórmarkaða í matvöruversluninni samfara vaxandi samkeppni í
versluninni á síðari árum hefur þess gætt í vaxandi mæli að hámarksálagning væri ekki nýtt til fulls.
Hámarksálagning var síðan að mestu afnumin á árunum 1984-85 eftir því sem samkeppnisaðstæður
gáfu tilefni til. Hámarksálagning í heildsölu og smásölu var felld úr gildi 1. mars 1984 á flokkum
matvöru og nýlenduvöru, sælgæti, hreinlætis- og hjúkrunarvöru, snyrtivöru og pappírs- og plastvöru.
Hámarksálagning á vélum og tækjum var felld úr gildi frá og með 1. júlí 1984 og sömuleiðis álagning á
gólfteppum og dreglum, byggingarvöru, málningu og byggingarefni frá 15. ágúst 1984. Afnám
hámarksálagningar á rafmagnsvörum, barnavögnum og reiðhjólum, skrifstofuvélum, hljóðfærum og
innfluttum húsgögnum tók gildi 1. mars 1985.
Með tilkynningu Verðlagsstofnunar frá 22. maí 1985 voru felldar úr gildi reglur um hámarksálagn-
ingu í heildsölu og smásölu á búsáhöldum og járnvörum, fatnaði, vefnaðarvöru, ferðabúnaði o.fl.,
umbúðapappír, pappírspokum, prentpappír, pappír og pappa til iðnaðar, skriffærum, lausblaðamöpp-
um og blöðum og sólaleðri til skósmíða. Sömuleiðis var felld niður hámarksálagning á íþróttaáhöldum,
sportvörum og tækjum, einnig myndavélum, sjónaukum, smásjám o.s.frv., skotvopnum og skotfær-
um. Þar með var tilkynning nr. 22 frá 17. mars 1983 um hámarksálagningu í heildsölu og smásölu öll úr
gildi fallin. Reglur um hámarksverð á innlendum iðnaðarvörum voru sömuleiðis afnumdar í áföngum
1983-1985.
Framangreindar beytingar á reglum um hámarksálagningu og hámarksverð svo og aukin
samkeppni og tilboðsverð á matvælum hefur leitt til breyttra aðferða við mat á einkaneyslu. Allir
flokkar matvæla hafa verið lækkaðir nokkuð frá upphaflega áætlaðri fjárhæð sem reiknuð var út frá
hámarksálagningu eða hámarksverði. Lækkunin er áætluð aftur til ársins 1980 og var ár hvert sem hér
segir:
13