Sagnir - 01.06.2003, Síða 69

KREDITKORT Á ÍSLANDI
♦ ♦ Kortaævintýrið hefst ♦ ♦
Ekki er hægt að segja með fullri vissu hvenær hugmyndin um
kreditkort kom fyrst fram. Þó er líklegt að Edward Bellamy,
rithöfundur, hafi verið einna fýrstur manna til að koma fram
með hugmyndina. Hann skrifaði bókina Looking Backward:
2000-1887} sem fjallar um mann sem sofnar árið 1887 en
vaknar árið 2000, í amerískri „útópíu”. I bókinni er fólki lýst
sem „iðnvæddum her“ (e. industrial armý) sem framleiðir allt
sem það þarf. Engir peningar eru notaðir, heldur notast fólk
við nokkurs konar kort sem líkja má við kreditkort, til kaupa
á vörum.2
Kreditkortin eins og við þekkjum þau í dag eiga rætur
sínar að rekja til Bandaríkjanna á 4. áratug 20. aldar og var
notkun þeirra orðin tiltölulega almenn á 6. áratugnum. Fyrstu
nútímalegu kreditkortin sem komu fram voru frá fyrirtæki sem
heitir Diners Club og var fyrst um sinn einungis hægt að nota
þau á tæplega 30 veitingastöðum í Bandaríkjunum. I upphafi
hafði einungis þeim efnameiri verið boðin kort, en ekki leið
á löngu þar til það var orðið auðveldara fyrir lægri stéttir
Bandaríkjamanna að eignast kreditkort. Þar með stækkaði sá
hópur mikið sem átti auðveldara með að fá lán út á kort og
eignast hluti. Kreditkortin komu fram sem kærkomið „tæki“ í
vaxandi efnahag Bandaríkjanna. Þau veittu Bandaríkjamönnum
tækifæri á því að kaupa endingargóðar vörur með afborgunum
ásamt því að þarlendum almenningi fannst kortin vera mjög
nytsamlegur hlutur á ferðalögum.3
♦ ♦ Kortaútgáfa á Islandi ♦ ♦
Líklegt má telja að fyrsta íslenska tilraunin til að innleiða
kreditkort hafi verið þegar olíufélögin tóku í notkun kort á 8.
áratugnum sem nota mátti til úttektar á vörum og þjónustu á
útsölustöðum þeirra víða um land. Þessi tilraun gekk ekki upp
og lagðist fljótlega niður þar sem olíufélögin treystu sér ekki til
að selja almennum viðskiptavinum gegn greiðslufresti. Erlendir
ferðamenn höfðu getað keypt vörur á sumum stöðum á Islandi
með því að framvísa kreditkortum, m.a. í Fríhöfninni og faeinir
íslenskir ríkisborgarar höfðu fengið heimild íslenskra yfirvalda til
að fa sér erlend greiðslukort til notkunar erlendis.
Árið 1980 var fyrirtækið Kreditkort hf. stofnað á íslandi.
Stofnendur voru nokkur einkafyrirtæki sem fengið höfðu
umboð frá Eurocard International til að gefa út kreditkort undir
Eurocard nafninu, þó í fýrstu eingöngu til notkunar á Islandi.
Rekstraráætlun var gerð fyrir hið nýja fýrirtæki í nóvember 1979
og fram kom í henni að Kreditkort hf. væri hlutafélag sem væri
stofnsett til að koma á fót íslensku kreditkorti. Þar segir einnig
að ,,[þ]rátt fýrir vinsældir erlendis eru kreditkort nær óþekkt hér
á landi. Kreditkort er lítið plastspjald, sem heimilar handhafa að
taka út vörur eða þjónustu gegn framvísun kortsins hjá fjölda
verslana og þjónustufýrirtækja, og greiða fýrir með einum
gíróseðh í næsta mánuði.”4 Þegar þetta var skrifað var mikill
hugur í mönnum og þeir sem stóðu að þessu voru bjartsýnir
á að allt myndi ganga vel. í rekstraráætluninni voru gerðir
útreikningar miðað við að korthafar yrðu 1000, 3000 eða 6000
og alltaf átti fýrirtækið að skila hagnaði. í fýrstu átti einungis að
bjóða einstaklingum sem áttu fasteign, eða einstaklingum
með ábyrgð fasteignaeiganda, kost á því að fá kort. Viðkomandi
þurfti að undirrita sjálfskuldarábyrgð sem nam þrefaldri upphæð
♦—------------------------------------------------------♦
Islenskur almenningur fær
að kynnast kreditkortum
Brátt gefst Islendingum kostur á að losna við
ávísanaskriftir við viðskipti sín og auk þess fá
„skrifað" í ýmsum verzlunum gegn framvísun
kreditkorts eða krítarkorts eins og sumir vilja kalla
- creditcard -, en slíkt er viðskiptamáti sem lengi
hefur tíðkazt í nágrannalöndum okkar.
Það er fýrirtækið Kreditkort hf. sem stendur fýrir
þessu í samvinnu við fjármálafýrirtækið Eurocard
Intemational, sem hefur slíka starfsemi um nær öll
Evrópulönd og víðar.
Heimild: Dagblaðið 16. janúar 1980. Baksíða.
i-------------------------------------------------------1
fýrirfram ákveðinnar mánaðarlegrar úttektarheimildar.5
Gríðarleg vinna fór í það að fá fýrirtæki til liðs við
sig á fýrstu ámnum og virtust fýrirtækin vera mjög treg
til samstarfs við þetta nýja fýrirtæki. Tékk-Kristall var
fýrsta búðin sem tók við „íslensku" kreditkorti í júlí 1980.
Hrafn Bachmann hjá Kjötmiðstöðinni Laugalæk braut hins
vegar ísinn fýrir kortaviðskipti í matvömverslunum. Eftir
að hann byrjaði fýrstur matvörukaupmanna að taka við
kortum jukust viðskiptin mikið. Hrafn sá líka fram á það
að hann gæti hætt að skrifa hjá fólki og því myndi fýlgja
aukin hagræðing, einfaldari sala og bókhald fýrir hann
og verslunina. Áður höfðu matvöruverslanir verið mjög
á móti kortunum en þegar viðskipti hjá Kjötmiðstöðinni
jukust, þá tóku hinar verslanirnar við sér.6
Þegar Kreditkort var farið af stað og náði samningum
við Eurocard fóra bankamir að ranka við sér og sáu að
dæmið gæti gengið upp.7Jafnframt því að Útvegsbankinn
og Verslunarbankinn keyptu hlut í Kreditkortum,8 hóf
fýrirtækið útgáfu alþjóðlegra korta með sérstöku samþykki
Seðlabankans í ágúst árið 1982. Áður höfðu Eurocard
kortin á Islandi verið auðkennd með rauðri rönd sem þýddi
að þau var aðeins hægt að nota hér á landi. Island var eitt
örfárra landa þar sem kortin voru gefin út á þennan veg.9
Island var líka eitt örfárra landa þar sem einkaleyfið var í
höndum einstaklinga en ekki í höndum banka. I desember
1989 seldu fýrirtækin bönkunum hlut sinn í Kreditkortum.
Bankamir gerðu þeirn tilboð sem þeir gátu ekki hafnað og
urðu þá Kreditkort alfarið í eigu bankanna.10
Landsbanki Islands hóf útgáfu VISA korta árið 1981.
Sú starfsemi tilheyrði gjaldeyrisdeild bankans. Þann 15. apríl
1983 var fýrirtækið Greiðslumiðlun stofnað til að sjá um
útgáfuna. I upphafi þurfti að fara með hvetja kortaumsókn
til Seðlabankans til samþykktar og þegar VISA ísland hóf
kortaútgáfu í júlí 1983 þurfti enn að fara í gegnum það
ferli.11 Þetta ástand var vegna þeirra gjaldeyrisreglna sem
vora hér á landi. Til þess að fá VISA kort þurftu menn
að sýna ffam á að ferðalög þeirra til annarra landa væra
vegna viðskiptaerinda. Þetta breyttist í kjölfar þess að
gjaldeyrisreglur urðu frjálsari og fólki, sem þess þurfti, varð
leyfilegt að kaupa gjaldeyri.12
Á upphafsáranum var VISA einungis deild
innan Landsbankans sem sá um kortaútgáfuna. Björg
Jóhannesdóttir var ein þriggja starfsmanna sem fýrstir hófu
störf hjá VISA á Islandi. Hún var uppranalega ráðin til
SAGNIR 67