Sagnir - 01.06.2003, Qupperneq 83

ÍSLENSK SAGNFRÆÐI Á INTERNETINU
♦ ♦ Fræðin og netið ♦ ♦
Nokkrar spumingar vakna við hugleiðingar um þetta en þær
sem reynt verður að fa svör við hér em meðal annarra: Hvað
er verið að gera í þessum málum hér á landi, hver er að gera
það og hvernig hefur til tekist? Lítið hefur verið ritað um tengsl
og þróun sagnfræðinnar með tilliti til intemetsins hér á Islandi.
Arið 2001 birtist þó grein í tímaritinu Ný Saga eftír Björgvin
Sigurðsson sem veitir yfirHt um mörg þeirra verkefna sem eru
í gangi hér á landi.1 Björgvin telur upp verkefnin og lýsir þeim
stuttlega en greinin er engan veginn tæmandi skýrsla um stöðu
sagnfræðinnar á internetinu hér á landi. Til að kanna tengsl
!
t*» V* So— *«r<M** 1-<K
Qmi • O * 13 13 / ^ ^ KS -
.. .
Ibrottírrii 1 1 1 1
Þessi mynd er af skjánum sem kom upp á íýrstu síðu Eyrbyggju. Ekkert kemur
fram um handritið sjálft nema eitt ártal efst vinstra megin. (1675). Aðrar
upplýsingar er ekki að hafa um þetta handrit.
sagnfræðinnar og intemetsins nánar er nauðsynlegt að taka
færri verkefni fýrir. Aður en hægt er að skoða einstaka verkefni,
verður þó að meta hvers konar möguleika og tækifæri intemetið
hefur í för með sér. Hvaða rök eru fýrir því að hafa upplýsingar
á netinu í stað þess, eða til viðbótar við það sem áður hefur
þekkst? í því samhengi koma þijú atriði til álita.
Aðgengi að upplýsingum
Upplýsingar á intemetinu, og þar með sagnfræðilegt efni, er
aðgengilegt öllum sem á netið komast hvar og hvenær sem er.
Þetta er ein helsta ástæða þess hve intemetið er byltingarkennt
og hefur ýmsa kostí í för með sér. Efnisleit ffæðimannsins
tekur skemmri tíma því gagnaleit og gagnanotkun verður
miklu auðveldari. Á intemetinu er hægt að nálgast myndir af
handritum, ljósmyndir, myndbönd, hljóð, tónlist og texta. Það
fer eftir vefjum en nú þegar býður það uppá svo til hvaða efni
sem er. Hægt er að skoða handrit og texta þeirra. Textaleit og
aðra leit er hægt að hafa mjög auðvelda og einfalda í notkun.
Leitir geta ennfremur verið mjög skilyrtar og skilvirkar.
Intemetið býður því upp á fjölbreyttara viðmót en áður hefur
þekkst sem getur sparað gríðarlega vinnu og auðveldað aðgang
og vísun í hliðargögn. Einnig er hægt að afrita og nota texta án
þess að slá hann inn, khppa og líma texta eða myndir að vild. Við
þetta sparast bæði peningar og tími sem fæm í ferðalög og leit
að efninu og tími og vinna við gagnaúrvinnslu. Þar að auki geta
fræðimenn og nemar geta unnið að sameiginlegum verkefnum
þó svo fólk sé statt á ólíkum stöðum í heiminum.
Á móti þessu em ákveðin rök, þríþætt. Fyrst og
fremst er stofnkostnaður mikill og bæði vinnu- og tímafrekt
að setja efni á stafrænt form. í öðm lagi kostar peninga
að kaupa vélbúnað, hugbúnað og vinnu við hönnun
nýs hugbúnaðar. Þriðja atriðið er viðhald bæði á skrám
og kerfinu sjálfu. Sá kostnaður er reyndar hlutfallslega
lítill miðað við stofnkostnað en er þó fýrir hendi. Stórt
myndasafn tekur mikið pláss sem þýðir að veita þarf meiri
fjármunum til kaupa á vélbúnaði sem þarf svo stöðugt að
endumýja.
Netiðgegn bókinni
Sagnfræðingar nota mikið efnishsta og gagnagmnna til
að halda utan um heimildir af ýmsu tagi. Allar skrár sem
stofnanir setja á netið auðvelda því fræðimönnum mjög
að finna heimildir, hvort sem heimildimar sjálfar em þar
eða ekki. Þarna liggur munurinn á netinu og bókinni. Bók
verður ekki breytt nema með því að gefa hana út aftur
með talsverðum kostnaði. Séu listar og skrár hinsvegar sett
á netið geta uppfærslur þeirra verið tíðari án þess að mikill
kostnaður fýlgi.
Margir líta svo á að netið sé ógnun við bókina. Þar
er ég ósammála. Eg tel að menn verði að horfa á hlutina út
frá öðru sjónarhomi, taka netið í sína þjónustu og láta það
vinna fýrir sig. Upplýsingaleit er til dæmis mun fljótlegri,
ömggari og auðveldari.
Fræðimenn verða að tileinka sér ný vinnubrögð og
nýjar aðferðir við notkun intemetsins, en það hefur helst
hamlað notkun þess í fræðilegum tilgangi. Að mínu mati
er intemetnotkun þó af hinu góða bæði fýrir fræðimenn
og fræðigreinina. Annað atriði sem hafa verður í huga
er útgáfa og birting efnis. Vefir eins og Kistan.is og fleiri
birta fræðigreinar og gagnrýni á þær. Þetta er mjög til
bóta, eykur fijóa umræðu og gefur mönnum kost á því
að skiptast á skoðunum á styttri tíma en áður hefur verið
mögulegt.
Varðveisla gagna á stafrœnu formi
I dag fer varðveisla gagna að hluta til fram með ljósmyndun
handrita og blaða. Með því að setja gamalt efni yfir á
stafrænt form skemmast frumritin síður. Stafræna efnið má
afiita og prenta út í fullkomnum ljósmyndagæðum og í
réttri stærð. Það má síðan binda inn, lána út og sýna.
Mótrökin fýrir slíkri vinnslu em að það kostar mikið
að afrita fritmgögn. Þau taka líka mikið pláss inni á tölvum.
Reyndar er hægt að geyma þetta efni á geisladiskum eða
segulböndum en ending segulbanda, geisladiska og tölva er
óþekkt. Ekki er vitað með vissu hversu lengi gögnin endast
á stafrænu formi hver sem útfærslan er og því þarf reglulega
að taka afrit.
♦ ♦ Sagnfrœðileg verkefni á netinu ♦ ♦
Birting og varðveisla sagnfræðilegra heimilda á stafrænu
forrni hefur farið fýrir ofan garð og neðan hér á landi á
síðustu ámm. Því miður stefnir í að svo verði áfram nema
hugsunarhætti, vinnubrögðum og stefnu stofnana á borð
við Ámastofnun og Landsbókasafn Islands-Háskólabókasafn
SAGNIR 81