Helgafell - 01.12.1955, Síða 91

LIST OG EFTIRLÍKING
89
eða skilning listamannsins á náttúrunni, og í þeirri tjáningu skynjum vér feg-
urð. Eitthvað þessháttar hefur vakað fyrir Matisse, er hann sagði þessi orð,
sem ég tilgreindi áður.
Náttúrufegurð er því aðeins fögur í list, að hin listræna tjáning hennar
sé fögur. Lélegt málverk getur sýnt stórbrotna náttúrufegurð og fagurt mál-
verk hversdagslega hluti. Oss geta fundizt sögur, sem ritaðar eru í þeim til-
gangi að betra oss og eru frá upphafi til enda þrungnar siðgæðishugsun og
sýna oss aðeins hina betri hlið mannlífsins, bragðdaufar og léleg listaverk. A
sumum tímabilum, einkum á gullöld Grikkja, hafa lisiamenn mjög hyllzt til
til þ ess að sameina náttúrufegurð og listfegurð í verkum sínum, þeir hugðu, að
fegurð fyrirmyndarinnar yki á fegurð listaverksins. En oftar hafa listamenn
talið sig vera óháða náttúrufegurð í efnisvali að verkum sínum, og geta þau
verið fögur engu síður en hin. Pére Grandet og Nagon, Hjálmar tuddi og
Gróa á Leiti, eru engar merkispersónur, ef mælikvarði raunveruleikans er á
þau lagður, en ekki er unnt að neita því, að mynd sú, er Balzac og Jón Thor-
oddsen draga upp af þeim, er gerð af miklum hstrænum hagleik. I mörgum
nútímaskáldsögum og leikritum ber mest á hversdagsleikanum og meðalmennsk-
unni, sem hrífa oss engan veginn í veruleikanum. En góður listamaður getur
gætt slíkt efni anda og fegurð. Nútímamenn gera sér yfirleitt lítið far um að
láta náttúrufegurð og listfegurð fara saman í verkum sínum. Þar veltur á ýmsu.
Hinsvegar er sú stefna ekki lengur efst á baugi, að listamenn eigi eingöngu að
sækjast eftir ljóíu efni, eins og sumir hinna áköfustu hlutsæismanna (realista)
héldu fram. „Fagrar listir“, segir Kant, „hafa einmiít sér það til ágætis að
gera þá hluíi fagra, sem eru ljótir eða ógeðfelldir í náttúrunni“'). Hinn mikli
franski myndhöggvari, Rodin, komst svo að orði um þetta:
„Alþýðumaðurinn ímyndar sér gjarnan, að það sem honum þykir ljótt í
náttúrunni, geti ekki orðið efni í listaverk. Hann vildi, ef hann gæti, banna
oss að velja efm, sem honum geðjast ekki að eða særir hann í náttúrunm.
Hann fer þarna gersamlega villur vegar.
Það, sem almennt er talið ljótt í náttúrunni, getur orðið mjög fagurt í list.
Þegar um náttúrlega hluti er að ræða, er það kallað ljótt, sem er ólögu-
legt, óheilbrigt eða bendir til sjúkdóms, fötlunar eða þjáninga, það, sem er
gagnstætt hinu venjulega, sem er merki heilbrigði og hreysti: Krypplingur-
inn er ljótur, fótbæklaður maður er ljótur, maður í tötrum, sem eymdin skín
út úr, er ljótur. Ljót mega einnig teljast skapgerð og hegðun illmennisins,
manns sem er lostafullur og glæpahneigður, manns sem er gæddur óeðli og
er hættulegur þjóðfélaginu. . . .
En þegar mikill listamaður eða mikill rithöfundur fjallar um þennan ljót-
I) Kritik der Urteilskraft § 48.