Helgafell - 01.12.1955, Blaðsíða 119

HROLLVEKJANDl HUGVEKJUR
117
möguleika tækninnar. í hástemmdri
fyrirlitningu snúa þessir brautryðj-
endur baki við áður þekktri músík,
þar með talinni „tólftóna-hljómlist-
inni“, sem annars er talin, yfirleitt,
nýjasta uppfinningin í hljómlistinni
— að því ógleymdu, að sú hin sama
tólftónahljómlist er ekki eldri en frá
því um fyrri heimsstyrjöld!
★
í ágústmánuði s.l. var haldin fvrsta
heimsráðstefnan um þessi nýju
vandamál, og hún átti sér stað í Sviss
undir forustu hins þekkta stjórnanda
Hermanns Scherchen, en þátt tók
fjöldi „rafsveiflu-tónskálda“, einkum
frá Þýzkalandi, Frakklandi og Eng-
landi. Hún var haldin á vegum aJ-
þjóða-ldjómlistarráðs UNESCO —
svo að opinberari og öflugri að'ili gat
varla að henni staðið.
í framhaldi þessara fræðilegu um-
ræðna komu síðan hljómleikamir í
París, með verkum, sem einmitt höfðu
verið samin til þess konar túlkunar.
Það er undarleg reynsla að nálgast
hljómleika undir slíkum kringum-
stæðum — maður er gripinn annar-
legri, hrollkaldri og miskunnarlausri
tilfinningu, sem fyrirfram kemur
manni í samskonar ástand og þegar
maður horfir á súrrealiskar myndir:
ástand ótta og viðurstyggðar. Við
umhverfið sjálft er eitthvað sem
þrúgar mann, og maður leitast við að
vopnast gegn því, sem verða skal, til
þess að geta komizt hjá þeim örvíln-
un, sem ósjálfrátt grípur mann meira
eða minna áður en hljómleikamir
hefjast.
Maður í rauðbrúnum jakka —
reyndar forsvarsmaður hreyfingar-
innar og brautryðjandi, Frakkinn
Pierre Schaeffer — gengur fram á
pallinn og segir frá þessari nýju
stefnu, gerir grein fyrir verkunum áð-
ur en þau eru flutt og dregur sig síð-
an í hlé í sæti sitt í hliðarstúku. Lík-
brennslu- og grafhýsisstemmning,
ásamt dauðakyrrð, tekur við', unz
lágværir bresrtir og brak í rafmagns-
tækjunum heyrast, undanfari sjálfra
hljómleikanna. Eins og áður var sagt,
liafa einkum þýzk, frönsk og ensk
tónskáld lagt fyrir sig tilraunir þess-
ar, senr þó má þegar segja, að komn-
ar séu langt fram yfir hið eiginlega
tilraunastig Hér er um að ræða tæki,
sem menn hafa náð fullkomnu valdi
yfir; hljóðmöguleika, sem með' ná-
kvæmum útreikningi og öryggi hafa
verið hagnýttir, — og það er eins
gott að segja það strax, að hér á ekki
að vera hætta á feilnótum eða tækni-
legum veilum í byggingu hinna sér-
kennilegustu tónverka. 011 voru þessi
tónverk líka svo föst í byggingu, að
mestu undrun sætti, og hæfðu í það
mark, sem þeim var ætlað.
Tilgangslaust væri að segja mjög
náið frá hverju einstöku verki hér,
heldur skulu þau öll sett undir einn
og sama mælikvarðann, tilhneigingu
þeirra (tendens), hinn sálræna bak-
grunn, það sem kalla mætti heildar-
hugtak þeirra, og til þess nægir að
benda einkum á „La voile d’Orphée“,
það verkið, er síðast var flutt —
dramatisk tjáning Orfeussögunnar,
sett í tóna af hinum franska braut-
ryðjanda þessarar stefnu, Pierre
Henri.
Músíkin hefst með geysilega lágum
harmþrungnum tónum, er minna. á
kvenraddir, en þó svo nákvæmt fjar-
rænum, að einungis með slíkri raf-
magnstækni er hægt að ná annarri
eins tjáningu. Hljómar þessir eru end-
urteknir svipaðir bergmáli í mjög há-
um áttundum, og í afbökunum, sem