Helgafell - 01.12.1955, Síða 121

HROLLVEKJANDI HUGVEKJUR
119
innihald — eftir þeirra inati — og
þar að auki gefa skollann í áður við-
urkenndar aðferðir til hljómlistariðk-
unar, en koma í staðinn með gjör-
samlega vélrænar hljómamyndanir,
sem einungis er skipulagður liávaði
og gauragangur, þá gerast þeir ekki
aðeins forvígismenn nýrrar tækni,
heldur leita þeir ákveðins tilgangs
með eðli og útfærslu slíks tónflutn-
ings.
Eins og kunnugt er, ber að álíta
súrrealisma innan máJaralistarinnar
sem eitt hinna hjáliðnu fyrirbæra á
þróunarskeiði nútíma listar, og verið
getur, að sú hljómlistarstefna, sem hér
um ræðir, sé aðeins þróunarliður yfir
í eitthvað allt annað. Mjög vel gæti
hugsazt, að tæknileg hjáJpargögn,
sem hér með eru tekin í þjónustu tón-
listar, geti einnig komið að liði við
allt aðrar kringumstæður en nú hafa
verið nefndar, orðið að gagni í já-
kvæðri hljómlist með sálrænni til-
hneigingum og með tímanum reynzt
mikilvægt áframhald þróunar í ár-
þúsunda gamalli sögu tónlistarinnar.
Það er mjög í anda ýmislegs annars
á okkar tímum, að þessi nýja tækni
skuli hér einmitt vera tekin í þjónustu
franskrar heimspeki, enda. þótt erfitt
geti reynzt að koma auga á ]>etta. í
skjótri svipan — hinn „hrái“ tónn og
óbilgjörnu hljóðáhrif virðast að svo
■stöddu takmarka nothæfnina við þau
form, sem þegar sé búið að nýta til
fulls.
Gott dæmi um aðra, en þó að sínu
leyti jafn uppáþrengjandi og lcröft-
uga hagnýtingu raftónanna, fékk
maður á hljómleikum þessum í verki
einu er nefndist „Octandre“ og hljóm-
aði raunverulega eins og samstilling
af gufuskipablæstri. Það hófst með
síendurteknu og taktföstu „kveðju-
merki“, eða — ef lesandinn fær betri
hugmynd um fyrirbærið — líkt og
endurtekin „þokulúðursmerki“ í fastri
hrynjandi, frá gufudalli eða vitabát.
Hljómsamstæða þessi var gegnum-
gangandi, óbreytt, en annar álíka
hávaði kom inn á milli jöfnum hönd-
um, rétt eins og eimpípur smærri og
stærri skipa kepptust um að taka þátt
í spilinu. Með sífellt auknu hljóm-
magni efldist hávaðinn, og ýmsar
hrynjandir æptu hver um aðra, unz
með öllu varð óþolandi, jafnframt því
sem tónastyrkleikinn jókst upp í þær
hæðir, sem móttökuhæfileika manns-
eyrans eru fullkomlega ofvaxnar.
Hér var annars ekki um að ræða,
að hjá manni vaknaði andóf gegn því
að hlusta á „innihald“ verksins.
Hinn fráhrindandi eiginleiki þess er
einungis fólginn í því, að það er ofur
einfaldlega ógjörningur að hafast við
undir flutningi þess! Hér má elcki láta
þess ógetið, að þeir tónar, sem hægt
er að framleiða með raftækni, geta
orðið það öflugir og háir, að eyrað
eyðileggist: hljóðhimnumar beinlínis
springi. Manni getur dottið í hug hin
fræga skopmynd André Gills af Ric-
hard Wagner, þar sem tónskáldið var
látið berja með meitli inn í eyra
áheyrandans — en það var táknræn
mynd af áhrifum tónlistar hans á sam-
tíðarmennina. En æ, hversu hafa ekki
tímarnir breytzt — og hversu saklaus
er ekki sú rnúsík í samanburði við þá
tóna, sem vorir tímar geta framleitt.
*
Að sjálfsögðu þróast hljómlistin svo
sem sérhver önnur list, og á að hafa
mögideika til þess. En það út af fyrir
sig hindrar ekki, að maður hafi rétt
til að mótmæla þeim tilhneigingum,
sem ekki eru manni að skapi. Dvelj-
ist maður enn lengur við músíkverk