Læknablaðið - 15.02.2000, Síða 12

FRÆÐIGREINAR / FARALDSFRÆÐI
artíðni af völdum kransæðasjúkdóma sérstaklega
(6,8,9).
Hér að neðan verður fjallað um mun á heildar-
dánartíðni og almennu heilsufari eftir þjóðfélags-
stöðu en einnig verður fjallað sérstaklega um dán-
artíðni af völdum kransæðasjúkdóma. Auk þess að
vera ein algengasta dánarorsök á Vesturlöndum
eru kransæðasjúkdómar taldir eiga orsök sína að
stórum hluta í lífsvenjum fólks og ytri aðstæðum.
Tíðni þessara sjúkdóma hefur einnig sýnt sterkt
öfugt samband við þjóðfélagsstöðu í rannsóknum
síðustu ára (10,11) meðan aðrir stórir sjúkdóma-
flokkar eins og ristil- og brjóstakrabbamein sýna
jafnvel jákvætt samband við þjóðfélagsstöðu (12).
Ymsir mælikvarðar hafa verið notaðir á þjóðfé-
lagsstöðu einstaklinga svo sem starfsgrein, tekjur
og menntun. I faraldsfræðirannsóknum síðari ára
hefur menntunarstig rutt sér til rúms sem ákjósan-
legur mælikvarði á þjóðfélagsstöðu. Menntun hef-
ur endurtekið sýnt jákvætt samband við almennt
heilsufar og lífslíkur fólks (2,7,8,13). Menntun
greinir fólk í hópa snemma á lífsleiðinni, hægt er
að flokka alla með tilliti til menntunar og einstak-
lingar færast sjaldan á milli menntahópa eftir að
fullorðinsaldri er náð. Oft er auðveldara að nálg-
ast gögn um menntun stórra hópa en aðra kvarða
svo sem tekjur og starfsstétt. í hóprannsókn
Hjartaverndar hefur menntun meðal annars verið
notuð sem mælikvarði á þjóðfélagsstöðu.
Kristján Þ. Guðmundsson vann ásamt fleirum
rannsókn byggða á gögnum hóprannsóknar Hjarta-
verndar. Þar var sýnt fram á öfugt samband mennt-
unar og ýmissa áhættuþátta kransæðasjúkdóma
svo sem blóðþrýstings og reykinga hjá báðum
kynjum og kólesteróls í blóði hjá konum (16). Út
frá þessum niðurstöðum mátti ætla að einhver
munur væri á dánartíðni af völdum kransæðasjúk-
dóma eftir menntun.
I framhaldi af þessari rannsókn gerðu Marí-
anna Garðarsdóttir og fleiri athugun á því hvort
samband á milli menntunar og dánartíðni væri til
staðar á Islandi (17). I ljós kom tölfræðilega mark-
tækt öfugt samband milli menntunar og dánar-
tíðni, bæði þegar skoðuð var dánartíðni af völdum
allra orsaka og af völdum kransæðasjúkdóma sér-
staklega. Þegar leiðrétt var fyrir þeim áhættuþátt-
um sem kannaðir voru í rannsókn Kristjáns kom í
ljós að þeir skýrðu ekki nema brot af þessu sam-
bandi. Þetta er í samræmi við niðurstöður erlendra
rannsókna (9,10).
Því er töluverður munur á dánaráhættu ein-
staklinga eftir menntun sem ekki hefur tekist að
skýra nema að litlu leyti. Það var því ætlun okkar
með eftirfarandi rannsókn að varpa ljósi á hugsan-
lega skýringarþætti. Rannsóknin skiptist í fjóra
kafla. Tveir fyrri sneru sérstaklega að kransæða-
sjúkdómum og fjölluðu umþekkingu á áhœttuþátt-
um kransœðasjúkdóma og vœntanleg viðbrögð við
einkennum hjartadreps. Seinni tveir sneru að al-
mennu heilsufari og fjölluðu um félagsleg tengsl og
samskipti við heilbrigðiskerfið.
Efniviður og aðferðir
Rannsókn þessi er hluti af hóprannsókn Hjarta-
verndar sem hófst árið 1967.1 hóprannsókn Hjarta-
verndar var upphaflega rannsóknarþýðið allir sem
búsettir voru í Reykjavík og nágrannabæjum sam-
kvæmt Þjóðskrá 1. desember 1966, karlar fæddir
1907-1934 og konur fæddar 1908-1935, alls 30.795
einstaklingar. Þýðinu var skipt í sex hópa, A-F, eftir
fæðingardögum. Rannsóknin hefur farið fram í sex
áföngum. Hópi B var boðið í alla áfangana (undan-
tekningar: aðeins var boðið helmingi kvenna í III.
áfanga og aðeins þeim, sem orðnir voru 70 ára í VI.
áfanga). í II. áfanga var hópi C boðið að auki, í III.
áfanga hópum A og C, í IV. áfanga hópi D, í V. áfanga
hópi E og í VI. áfanga hópi F (70 ára og eldri).
Þýðið í okkar rannsókn var sá hópur sem mætti
í IV. áfanga hóprannsóknarinnar það er hópar B
og D. í þeim áfanga mættu 3245 karlar og 3586
konur alls 6831 manns. Mæting var 70,4% í heild.
Karlar mættu á árunum 1979-1981 og konurnar
1981-1984. Allir sem tóku þátt í hóprannsókn
Hjartaverndar svöruðu spurningalista þar sem
spurt var um heilsufarslega og félagslega þætti,
meðal annars menntun, og mættu síðan í blóð-
rannsóknir og læknisskoðun. Fjórir menntahópar
voru skilgreindir eftir því námi sem þátttakendur
höfðu lokið (25): Hópur. 1: háskólapróf eða sam-
bœrileg menntun. Undir þennan hóp falla þeir sem
lokið hafa almennu háskólaprófi eða prófi í for-
spjallsvísindum auk þeirra sem lokið höfðu kenn-
araprófi ef um stúdentspróf var einnig að ræða
(um það bil 14 ára skólaganga eða meira). Hópur
2: stúdentspróf eða sambœrileg menntun. Undir
það fellur stúdentspróf, samvinnuskólapróf, versl-
unarskólapróf og kennaraskólapróf (um það bil 13
ára skólaganga). Hópur 3: gagnfrœðapróf eða
sambœrileg menntun. Hér eru þeir sem lokið hafa
gagnfræðaprófi, unglingaprófi, miðskólaprófi, lands-
prófi, prófi úr sjómanna- og stýrimannaskóla, iðn-
skólaprófi eða prófi úr tækniskóla án stúdents-
prófs (um það bil níu ára skólaganga). Hópur 4:
barnaskólapróf eða minni menntun (um það bil
sex ára skólaganga eða minna). Uppgefin tíma-
lengd skólagöngu er aðeins gróft viðmið. Raun-
verulegur árafjöldi innan hvers hóps getur hafa
verið minni og mjög breytilegur.
Tekið var 400 manna lagskipt úrtak úr rann-
sóknarþýðinu, 100 manns úr hverjum menntahóp.
Allir í úrtaki voru á lífi samkvæmt Þjóðskrá í ágúst
1998. Kynjaskipting var höfð jöfn og var úrtakið
lagskipt eftir aldri (sex aldurshópar) þannig að
jöfn aldursskipting var í öllum menntahópunum.
92 Læknablaðið 2000/86