Læknablaðið - 15.02.2000, Qupperneq 33

FRÆÐIGREINAR / KRABBAMEIN
Vœgi þátta: Til að kanna vægi ofangreindra þátta,
áhrif brjóstamyndatöku, áhrif þekkingar og áhrif
einkalæknis voru gerð aðfallslíkön með stigskiptri
aðfallsgreiningu. Fram kom að saman skýrðu þætt-
irnir þrír 23,0% af aðlögunarstigum að mætingu í
brjóstamyndatöku, FA(8,590)=22,02; p<0,0001. Þekk-
ing skýrði ein og sér 9,7% af mætingu umfram áhrif
læknis og áhrif myndatöku, FncB(3,590)=24,87;p<
0,0001. Áhrif læknis skýrðu ein og sér 1,8%, F™
(2,590)=6,72; p<0,001, en áhrif myndatöku (mat á
geislun, ótti við geislun og sársauka) skýrðu ekki
marktækt fyrir um mætingu í brjóstamyndatöku um-
fram hina þættina, F,„c(3,590)=l,68; p<0,170.
Áhrif leitarstöðvar: Afstaða til leitarstöðvar
Krabbameinsfélags Islands var metin með tveimur
þáttum, annars vegar mati á þjónustu sem leitarstöð-
in veitir og umhverfi hennar (tvær spurningar) og
hins vegar hvernig konum líkaði viðmót starfsfólks
leitarstöðvarinnar (fjórar spurningar). Afstaða til
leitarstöðvar var ekki tekin með í ofangreinda að-
fallsgreiningu, þar sem þessar spurningar voru aðeins
kannaðar meðal kvenna sem einhvern tíma höfðu
mætt til brjóstamyndatöku. Almennt séð var viðhorf
til leitarstöðvar mjög jákvætt, en 87,1% líkaði mjög
eða fremur vel þjónusta og umhverfi hennar og
85,6% líkaði mjög eða frekar vel viðmót starfsfólks. í
töflu IV má sjá afstöðu þátttakenda til leitarstöðvar-
innar og tengsl við aðlögunarstig.
Konur á foríhugunar- og íhugunarstigi skera sig
frá konum á framkvæmda- og viðhaldsstigi. Þeim
líkaði síður þjónusta og umhverfi leitarstöðvarinnar
og einnig viðmót starfsfólks.
Afstaða til leitarstöðvar var einnig metin með
tveimur opnum spurningum, hvað konum félli best
og hvað þeim félli verst hjá leitarstöðinni. f ljós kom
að konum líkaði best hlýlegt viðmót starfsfólks og af-
slappað andrúmsloft (43,2%). Atriði sem komu næst
á eftir voru skjót og góð afgreiðsla (17,5%), hreinlæti
(4,9%) og aðhald með boðunarbréfum (4,1%), en
önnur atriði vógu minna. Þá sögðu 29,3% að það væri
ekkert sem þær kynnu illa við. Konum líkaði verst
viðmót sérfræðinga (11,1%), því næst biðtími á
staðnum (9,0%), þá færibandavinna (5,9%), að svara
sömu spurningum ár eftir ár (4,3%) og loks sloppar
sem konum er gert að fara í við skoðun (3,4%), en
önnur atriði vógu minna.
Umræða
I þessari rannsókn voru athugaðir þættir sem hafa
áhrif á mætingu íslenskra kvenna í reglubundna
myndatöku vegna leitar að brjóstakrabbameini. Nið-
urstöður sýna að þekking á því hvenær mæta þarf í
myndatöku, áhrif einkalæknis og áhrif myndatöku
(mat á geislun, ótti við geislun og sársauka) höfðu
áhrif á það hvort mætt var í myndatöku. Þá hefur
reynsla kvenna af þjónustu, umhverfi og viðmóti
starfsfólks leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins áhrif
á það hvort konur halda áfram að mæta í brjósta-
myndatöku eða ekki.
Þekking á því hvenær mæta þarf í myndatöku var
minnst meðal kvenna sem mættu óreglulega eða
höfðu aldrei mætt. Þessar konur töldu frekar að
óþarfi væri að mæta ef ekki væri ættarsaga um
brjóstakrabbamein. Þetta gefur til kynna að þessar
konur telja ættarsögu vega mun þyngra sem orsök
sjúkdómsins en þær konur sem mæta reglulega. Af
þessu er augljóst að leggja þarf meiri rækt við að upp-
lýsa konur um aðra þekkta áhættuþætti brjósta-
krabbameins en ættarsögu eigi að takast að auka
mætingu þeirra í reglubundna brjóstakrabbameins-
leit.
A: F = marktektarpróf fyrir
aöfallsgreiningu.
B: F.nc = aukning á skýringu,
þegar leiðrétt hefur verið fyrir
áhrifum annarra þátta.
Einnig kemur fram í rannsókninni að konur sem
mættu óreglulega og þær sem ekki ætluðu að mæta
voru líklegri til að álíta að ekki sé nauðsynlegt að
mæta í myndatöku, ef nokkrar myndatökur í röð
Tafla III. Áhrif einkalæknis á mætingu kvenna í brjóstamyndatöku og tengsl þeirra við
aðtögunarstig.
Aölögunarstig
Fullyröing Foríhugunar- stig íhugunar- stig Framkvæmda- stig Viöhalds- stig
Ef læknir minn sýndi M 2,49* 2,36* 2,11* 1,64B
minnsta efa um að ég SD 1,47 1,45 1,24 0,97
þyrfti að mæta í brjóstamyndatöku færi ég líklega ekki F(3,615)=17,98; p<0,0001 n 61 103 72 383
Ég fer reglulega I M 1,90* 1,90* 1,47B 1,36“
brjóstaskoðun hjá SD 1,15 1,01 0,75 0,72
mínum lækni svo ég tel ekki þörf á að fara n 61 103 72 383
í brjóstamyndatöku
F(3,615)=16,77; p<0.0001
M = meóaltal.
SD = standard deviation = staöalfrávik.
n = fjöldi í hverjum hópi.
F = marktektarpróf fyrir dreifigreiningu.
p = marktektarstuöull. Mælt er á stiku sem naar frá 1 (mjög ósammála) til 5 (mjög sammála). Mismun-
andi bókstafir vió meöaltöl gefa til kynna tölfræóilega marktækan mun milli hópa.
Tafla IV. Viðhorftil þjónustu, umhverfis og viðmóts starfsfóiks leitarstöðvar og tengsl
við aðlögunarstig.
Aölögunarstig
Foríhugunar- íhugunar- Framkvæmda- Vióhalds-
Spurning stig stig stig stig
Hvernig líkar þér M 1,75* 1,85* 1,45“ 1,55“
þjónusta/umhverfi SD 0,79 0,73 0,53 0,67
Leitarstöövar n* 46 88 71 377
(meðaltal tveggja spurninga)
F(3,587)=7,19; p<0,0001
Hvernig líkar þér M 1,90* 1,99* 1,50“ 1,55“
viðmót starfsfólks SD 0,81 0,77 0,50 0,65
Leitarstöðvar n* 47 87 71 371
(meðaltal fjögurra spurninga)
F(3,572)=13,8; p<0,0001
M = meóaltal.
SD = standard deviation = staöalfrávik.
n = fjöldi í hverjum hópi.
F = marktektarpróf fyrir dreifigreiningu.
p = marktektarstuöull.
* Einungis svör kvenna sem einhvern tímann hafa mætt í brjóstamyndatöku hjá Leitarstöó og tóku
afstöóu til ofangreindra atriöa.
Maslt er á stiku sem nær frá 1 (mjög vel) til 5 (mjög illa). Mismunandi bókstafir vió meóaltöl gefa til
kynna tölfræóilega marktækan mun milli hópa.
Læknablaðið 2000/86 111