Læknablaðið - 15.02.2000, Qupperneq 34

FRÆÐIGREINAR / KRABBAMEIN
reynast eðlilegar og ef þær finni ekki fyrir einkennum
eða óþægindum frá brjóstum. Parna er aftur upp á
teningnum þekkingarleysi á eðli leitarinnar og styður
enn frekar fyrri fullyrðingu um nauðsyn þess að efla
upplýsingastreymi til íslenskra kvenna um gildi
brjóstakrabbameinsleitar með reglubundinni mynda-
töku. Brjóstakrabbameinsleit byggir árangur sinn á
reglubundinni myndatöku hjá einkennalausum kon-
um og er eina þekkta árangursríka aðferðin til þes að
finna sjúkdóminn á for- eða byrjunarstigi.
Efi læknis um gildi skipulegrar brjóstamyndatöku
til leitar að brjóstakrabbameini getur staðið í vegi fyr-
ir mætingu íslenskra kvenna í bijóstakrabbameins-
leit. Jafnframt sýndi það sig að konur sem fóru reglu-
lega í brjóstaskoðun hjá sínum kvensjúkdóma- eða
heimilislækni álitu frekar að brjóstaskoðun kæmi í
stað myndatökunnar.
í Bandaríkjunum er hvatning frá einkalækni einn
mikilvægasti forspárþátturinn fyrir mætingu kvenna í
brjóstamyndatöku (12-15). Þar hefur komið í ljós að
konur sem hvattar voru af sínum lækni til að fara í
myndatöku voru fjórum til 12 sinnum líklegri til að
mæta en konur sem höfðu lækni sem ekki hafði rætt
við þær um ágæti myndatöku (15). Ahrif bandarískra
lækna eru ef til vill meiri en íslenskra, enda eru þeir
oft eini tengiliður kvenna við leitarstöðvar. En þrátt
fyrir annars konar skipulag brjóstakrabbameinsleitar
hér á landi eru áhrif íslenskra lækna einnig veruleg.
Um fjórðungur kvenna leitar til sérfræðings á stofu til
þess að fá tekið leghálsstrok og ýmislegt bendir til
þess að stór hluti þessara kvenna skili sér ekki til
brjóstakrabbameinsleitar (1). Sé þetta rétt geta ís-
lenskir kvensjúkdóma- og heimilislæknar lagt enn
meira af mörkum með því einu að hvetja konur til
þátttöku.
í rannsókninni kemur einnig fram að ótti við rönt-
gengeislun var þó nokkur meðal þátttakenda. Þetta
er í fullu samræmi við niðurstöður eldri íslenskrar at-
hugunar (21). Þá kom fram að konur sem ekki ætl-
uðu að mæta í myndatöku voru hræddari við geislun
frá myndavél en konur sem ætluðu að mæta. Svipað-
ar niðurstöður komu fram hjá Lidbrink og félögum í
Stokkhólmi (9) og í kanadískri rannsókn (26).
Hugsanleg áhætta vegna geislunar í sambandi við
kembileit með brjóstaröntgenmyndatöku hefur verið
efni margra greina í erlendum fræðiritum síðustu tvo
áratugina. Nýlegar yfirlitsgreinar eru sammála um að
hættan sé óveruleg og kostir langt umfram ókosti,
jafnvel þó að myndað sé annað hvert ár frá 35 til 75
ára aldurs (27,28). Geislun samfara brjóstamyndtöku
er geislun af lágri orku (29). Ytarlegar rannsóknir á
áhrifum annarrar geilsunar af lágri orku, svo sem frá
umhverfi eða vegna rannsókna með geislavirku joði,
hafa ekki leitt í ljós neina aukningu á tíðni brjósta-
krabbameins (27,28). Hins vegar er aukin tíðni
brjóstakrabbameins vel þekkt eftir geislun af hárri
orku eins og eftir kjarnorkuárásirnar á Hiroshima og
Nagasaki (27,28). Það sama staðfesta ótal rannsóknir
á áhrifum geislameðferða í lækningaskyni, til dæmis
vegna góðkynja sjúkdóma, svo sem æðaæxla í húð,
hrygggiktar eða við illkynja sjúkdómum eins og
Hodgkins sjúkdómi (30,31). Rannsóknunum ber
saman um að aldur konunnar, þegar hún verður fyrir
geislun á brjósti, skipti meginmáli fyrir áhættuna.
Hún er mest hjá konum undir 20 ára aldri en óveru-
leg ef konan er eldri en 40 ára þegar hún verður fyrir
geislun. Þetta má rekja til líffræðilegs mismunar (30).
Auk þess er vert að taka fram að geislamagn við
brjóstamyndatöku hefur farið minnkandi hin síðari
ár samfara framförum á sviði röntgentækni og filmu-
gerðar. Flestar rannsóknir sem vitnað er í byggja á
eldri tækni sem gefur af sér meiri geislun. Þekkingar-
skortur varðandi áhættuna er enn mjög algengur
bæði meðal almennings og heilbrigðisstarfsfólks sem
sýnir að þörf á opinni og ýtarlegri umræðu er brýn
(27).
Ótti við sársauka hindrar konur einnig í að mæta í
brjóstamyndatöku. Það sama kom fram í könnun
Krabbameinsfélagsins (21) og í viðtölunum við ís-
lensku konurnar.
Að mati bandarískra kvenna hindrar reynsla af
miklum sársauka þær í að mæta aftur í brjóstamynda-
töku (17). Samkvæmt áðurnefndri kanadískri rann-
sókn sögðu 40% kvenna að myndatakan ylli sársauka
eða óþægindum (26). Nokkur óþægindi eða sársauki,
sem venjulega er óverulegur, fylgir alltaf brjósta-
myndatöku. Festa þarf brjóstið og pressa við mynda-
tökuna til að tryggja myndgæði og þar með greining-
aröryggi. Pressan minnkar geislamagnið þar sem
minni orku þarf að nota eftir því sem brjóstið er
þynnra. Nýrri röntgentæki og hágæðafilmur sem nú
eru í notkun krefjast minni pressu en áður var notuð.
Þar sem brjóstamyndataka veldur oftast einhverjum
óþægindum er skynsamlegt að benda konum á að
panta sér ekki tíma í brjóstamyndatöku dagana fyrir
tíðabæðingar þegar brjóstin eru aumari en aðra daga.
Einnig þarf að upplýsa konur sem nota tíðahvarfa-
hormóna að brjóst þeirra séu yfirleitt aumari sérstak-
lega í upphafi notkunar.
Þegar athugað var með aðfallsgreiningu hvað
hver ofangreindra þátta (áhrif þekkingar, áhrif lækn-
is og áhrif myndatöku) skýrði umfram hina, kom í
ljós að áhrif myndatöku (mat á geislun, ótti við geisl-
un og sársauka) skýrði ekki lengur marktækt fyrir um
mætingu í brjóstamyndatöku. Þetta er í samræmi við
það, sem fram hefur komið í erlendum rannsóknum
(12-15,18,19,35), þar sem áhrif þekkingar og áhrif
einkalæknis vega einna þyngst.
Athygli vekur að kostnaður við brjóstamynda-
töku og tímaleysi eru atriði sem síst standa í vegi fyrir
mætingu kvenna í brjóstamyndatöku. Þessi atriði
skipta konur á íhugunarstigi meira máli en konur á
öðrum stigum (einnig þær sem ætla ekki að mæta).
Þessar niðurstöður staðfesta að hluta það sem fram
112 Læknablaðið 2000/86