Læknablaðið - 15.02.2000, Qupperneq 70

UMRÆÐA & FRÉTTIR / GÖMUL LÆKNISRÁÐ
Hrein er hundstungan
Hallgerður
Gísladóttir
skrifar
Norðfirskir hundar fylgjast
með Jóni Friðrikssyni í
Seldal dengja Ijá.
Mér er minnisstæð saga sem móðir mín sagði mér
frá því er hún var barn á Vestdalseyrinni við Seyðis-
fjörð eystra. Grasa Þórunn, svo kölluð vegna grasa-
lækninga sinna, dvaldi þar, gömul kona, hjá dóttur
sinni, en dótturdóttir Þórunnar var aftur á líku reki
og mamma og þær léku sér saman. Einu sinni komu
þær inn, svangar eftir leik, og góð og mikil matarlykt
dró þær inn í eldhúsið þar sem var fullt fat af heitu
kjöti. „í guðanna bænum ekki snerta, þetta er hund-
ur,“ hrópaði húsmóðirin þegar þær nálguðust fatið.
Hún hafði verið að sjóða hund fyrir Þórunni sem
hugðist nota flotið af honum í græðismyrsl, en Þór-
unn var meðal annars þekkt fyrir að græða brunasár
fljótt og vel.
Þegar ég skoðaði svör við spurningaskrá um
hundinn sem send var út frá þjóðháttadeild árið
1987 kom í ljós að margir sem svöruðu könnuðust
við að hundafeiti væri notuð til lækninga. Um það
voru heimildir úr öllum landshlutum en minnst af
Suðurlandi. Hafi Sunnlendingar staðið í því að
sjóða hunda sína til flots, þá virðist það hafa verið
úr sögunni fyrir 100 árum síðan. Þeir 70 sem svör-
uðu skránni voru flestir fæddir í blábyrjun 20. ald-
ar. Nefnt var að það hefði komið fyrir að hundum
væri slátrað eingöngu vegna þess að hundafeiti
vantaði og að mergurinn úr beinunum hefði þótt
alveg sérlega kröftugur í lækningaskyni. Eitt af því
sem þurfti að vera til á sumum bæjum voru dósir
eða öskjur með hundafeiti til að grípa til þegar á
þurfti að halda. „Fram yfir 1930 var alltaf til hunda-
feiti á bænum,“ skrifaði skagfirskur heintildar-
maður. Eyfirðingur segir:
„Það er engin fjarlæg þjóðsaga að hundafeiti
væri notuð til lækninga og það fram á þessa öld.
Mig minnir að ég heyrði eða læsi frásögn um að
Hallgrímur Jónasson kennari, landskunnur mað-
ur, væri læknaður af hnémeiðslum þegar hann var
barn, með því að vefja hundsnetju um hnéð og láta
það sitja þannig einhverja daga. Þá var hundafeiti
borin á mar og alls konar meiðsli og ég þekkti kon-
ur, sem vitað var að áttu alltaf hundafeiti til alls
konar lækninga.“ Og Austfirðingur skrifar eftir-
farandi: „Bróðir minn var á Hvanneyri um 1920.
Þar var þá lógað hundi sem bústjórinn fláði, setti
kjötið í pott og sauð. Sagði bústjórinn að hunda-
feiti væri sá besti áburður sem hægt væri að fá við
útvortis meinsemdum og þrautum.“
Sumir nefndu tófumör eða tófufeiti í sama bili
til dæmis að setja ætti hundsnetju eða tófumör við
liði sem væru að kreppa. Einn heimildarmanna
þekkti dæmi um að tófumör hefði virkað á slík
bágindi, en tófur og hundar eru náskyld dýr. Þá
var nefnt að tófuhár hefði þótt gott við kuldabólg-
um.
Algengast var að hundafeitin væri gigtaráburð-
ur, en hún var einnig borin á bólgur, tognun, æða-
hnúta og ýmis konar sár, til dæmis legusár og
brunasár og notuð sem handáburður. Hundafeiti
var líka notuð til að græða sár og meiðsli á hestum.
Hrátjara var soðin saman við hundafeiti til að bera
á bólgur en vallhumall þegar gera átti græðikrem.
Alþekkt var að sjóða græðismyrsl úr vallhumli, en
algengast mun hafa verið að nota ósaltað smjör í
vallhumalssmyrsl.
Þá var nefnd sú saga að fólk hefði læknast af
holdsveiki þegar volgt nýflegið hundsskinn hefði
verið lagt á kaunin með holdrosann að. Frá lækn-
ingu af þessu tagi er sagt í bókinni Úr byggðum
Borgarfjarðar eftir Kristleif Þorsteinsson (2. hefti
bls. 315). Skinn voru annars oft flegin af hundum í
gamla daga verkuð og höfð til ýmissa þarfa. Þykja
þau afar teygjanleg og þess vegna mun orðtakið að
„vera eins og útspýtt hundsskinn" vera til orðið
um þann sem hefur verið togaður og teygður til
hins ýtrasta. Hundsskinn þóttu sérlega góð til að
hafa innan klæða við gigtarbletti og eins voru þau
oft höfð undir reiðingum á hestum til að varna
særi.
„Hrein er hundstungan“ eða „heilnæm er
hundstungan“ eru þekkt orðtök og enn algengara
er „kattartungan særir en hundstungan græðir“
enda vita þeir sem hafa umgengist þessi dýr að
kattartunga er snörp en hundstunga mjúk. Margir
hafa hneykslast á þeim sögum að í gamla daga hafi
hundar verið látnir sleikja aska og hugsað með
140 Læknablaðið 2000/86