Læknablaðið - 15.05.2004, Blaðsíða 22

FRÆÐIGREINAR / SKORTUR A STORKUÞÆTTI VII
aðan en hinn eðlilegan eða arfhrein með báða erfða-
stofna sína gallaða, jafnvel með sinn hvorn gallann.
Samkvæmt því hljóta báðir foreldrar þeirra að hafa
haft ættgengan skort á storkuþættinum. Með því að
systkinin eru álíka mörg arflirein og arfblendin er lík-
legast að annað foreldranna hafi verið arfblendið en
hitt arfhreint. Olíklegra er að öll börnin hefðu erft
gallann ef bæði hefðu verið arfblendin (p<0,l). Hugs-
anlega er erfðagallinn afleiðing stökkbreytingar hjá
sameiginlegum forföður eða -móður fyrir fáum kyn-
slóðum. Skyldleiki foreldranna styður þá tilgátu og
einnig það að ekki er vitað til þess að sami erfðagalli
hafi fundist hjá öðrum fjölskyldum á sama landsvæði.
Engin tengsl fundust milli blóð- og vefjaflokka og
skorts á storkuþætti VII í fjölskyldunni.
Mynd 1. Ættartré fjölskyld-
unnar. Ártöl tákna fœðing-
arár. Kynslóð V er
systkinahópurinn.
sýndi synovitis villosa haemorrhagica (pigmented
villonodular synovitis). Eftir aðgerðina 1969 blæddi
lengi inn í liðinn og í framhaldi af því kom í ljós mjög
lág niðurstaða úr PP-rannsókn og lenging á pró-
þrombíntíma, en niðurstaða úr APTT (activated
partial thromboplasin time) var eðlileg. I ljós kom að
orsök þessa var nær alger skortur á virkni storkuþátt-
ar VII. Sjúklingurinn átli 9 systkini sem reyndust öll
hafa skort á storkuþætti VII. Foreldrar þeirra voru
þremenningar eins og fram kemur á mynd 1. Gervi-
hnéliðir voru settir í sjúklinginn árin 1979 og 1981
með góðum árangri. Við þær aðgerðir fékk hann
plasmagjafir til þess að bæta upp skortinn á storku-
þætti VII og minnka með því líkur á miklum blæðing-
um við aðgerðirnar. Engin slík meðferð var gefin við
fyrri aðgerðir.
Aöferöir
Blóðrannsóknir voru gerðar við rannsóknastofur
Landspítalans í blóðmeina- og meinefnafræði.
Storkuþáttur VII var mældur með virknimælingu á
þann hátt að próþrombíntími var mældur í blöndum
af sýnum og aðkeyptu skortplasma og borinn saman
við niðurstöður í blöndum af mismunandi þynning-
um af eðlilegu plasma og skortplasma (1). PP-rann-
sókn var gerð með heimagerðum prófefnum sam-
kvæmt aðferð Owrens (2). Aðrar storku- og efna-
mælingar voru gerðar samkvæmt viðteknum aðferð-
um. Velja- og blóðflokkanir voru gerðar á vegum Blóð-
bankans í Reykjavík með þekktum vefja- og blóð-
flokkamótefnum og forflokkuðum blóðkornum.
Niðurstöður
Niðurstöður úr blóðrannsóknum vísitilviks og syst-
kina koma fram í töflu I. Magn af storkuþætti VII hjá
þeim var annaðhvort tæplega helmingur af eðlilegu
magni eða minna en tíundi hluti þess. Það bendir til
þess að systkinin hafi annaðhvort verið arfblendin
með annan erfðastofn sinn fyrir storkuþátt VII gall-
Umræöa
Árið 1951 lýstu Koller og samstarfsmenn (3) og
Owren (4) fyrstir manna hlutverki storkuþáttar VII,
prókonvertíns, í storknun blóðsins og sama ár greindu
Alexander og samstarfsmenn (5) fyrstir manna frá
sjúklingi með blæðingahneigð vegna meðfædds skorts
á storkuþætti VII. Síðan hefur þekking manna á
þessum sjúkdómi aukist hröðum skrefum. Komið
hefur í ljós að hann er sjaldgæfur og hefur algengi
hans verið áætlað 1:500.000 (6). Sjúkdómurinn erfist
yfirleitt víkjandi og óháð kynferði. Megineinkenni
hans er blæðingahneigðin en samræmi milli hennar og
magns af storkuþætti VII í blóði fólks með ættgengan
skort á storkuþætti VII er lítið (7, 8). Ekki er vitað
hvað veldur því misræmi en hluti af skýringunni gæti
falist í mismunandi litningagöllum. Yfir 130 mismu-
nandi erfðagöllum á storkuþætti VII hefur verið lýst
(9) og sífellt bætast lleiri við. Meðal fylgikvilla sem
hefur verið lýst hjá sjúklingum með ættgengan skort á
storkuþætti VII má nefna skort á fleiri storkuþáttum
(10, 11), blóðflögugalla (12), Dubin-Johnson heil-
kenni (13) og jafnvel blóðtappahneigð (14-16).
Erfðavísirinn fyrir storkuþátt VII hefur verið kort-
lagður. Hann er á litningi 13q34 og er 12,8 kb að stærð.
Storkuþátturinn sjálfur er glykóprótín með sameind-
arþunga um 50 kDa, framleitt í lifur með hjálp K-
vítamíns. Storkuþátturinn hefur verið einangraður
og bygging hans ákvörðuð. Hún er að mörgu leyti
hliðstæð byggingu sumra annarra efna sem eru háð
K-vítamíni í framleiðslu, til dæmis storkuþáttanna IX
og X og prótíns C. í blóðrásinni er storkuþáttur VII
næstum allur í óvirku formi og án ensímvirkni. Hann
verður ekki virkur við storkumyndun fyrr en hann
hefur bæði örvast til ensímvirkni og bundist við vefja-
þátt (tissue factor). Vefjaþáttur er prótín sem finnst á
yfirborði flestra fruma nema blóðkorna og æðaþels-
fruma, það er að segja þeirra frumna sem jafnan eru í
snertingu við blóðið. Storkuþáttur VII og vefjaþáttur
geta þannig aðeins náð saman ef blóðið kemst í snert-
ingu við vefi utan blóðrásarinnar við rof á æð eða ef
386 Læknablaðið 2004/90