Læknablaðið - 15.05.2004, Blaðsíða 54

UMRÆÐA & FRÉTTIR / AF SJÓNARHÓLI STJÓRNAR LÍ
Öryggi sjúklinga komið á dagskrá LÍ
Jón Snædal
Höfundur er varaformaöur
stjórnar LÍ.
I pistlunum Af sjónarlióli
stjórnar birta stjórnarmenn
LI sínar eigin skoöanir
en ekki félagsins.
Öryggi sjúklinga hefur fengið vaxandi athygli síð-
ustu misseri. Fyrstu rannsóknir sem sýndu að sjúkra-
hús væru ekki sérstaklega öruggir staðir fyrir sjúk-
linga birtust fyrir 40 árum en það hefur komið á óvart
að niðurstöður nýrra rannsókna skuli ekki hafa sýnt
neina framför hvað þetta varðar. Rannsóknirnar eru
býsna samhljóða hvaðan sem þær koma úr hinum
vestræna heimi, allt að 10% sjúklinga sem leggjast
inn á sjúkrahús verða fyrir miska sem lengir sjúkra-
húsdvöl um að minnsta kosti viku, veldur örorku eða
dauða. Engar slíkar rannsóknir hafa farið fram hér á
landi og því skal ekki fullyrt að ástandið sé betra en
annars staðar en engin sérstök rök eru fyrir því að ís-
lensk sjúkrahús séu mikið hollari sjúklingum en vel
rekin sjúkrahús austanhafs og vestan.
Hvað veldur? Margt kemur til. Fyrst er að nefna
að margir sjúklingar eru alvarlega veikir og það má
mjög lítið út af bregða. Dæmi má nefna af sjúklingi
sem fær meðferð vegna hjartabilunar en stendur
frammi fyrir því að fara í aðgerð vegna krabbameins
sem gæfi von um lækningu á meininu. Hættan á að
hann lifi ekki af er greinilega fyrir hendi. Þegar svo
fer er sjaldnast um nokkur mistök að ræða heldur
„eðlilega áhættu“. Þegar grannt er skoðað kemur þó
í ljós að það er munur á árangri milli sjúkrahúsa.
Þannig hefur verið reiknað út í Bandaríkjunum að ef
fimm tegundir af áhættusömum aðgerðum væru allar
gerðar á sjúkrahúsum þar sem flestar slíkar aðgerðir
eru framkvæmdar af reyndustu skurðlæknunum, þá
lifðu 2500 fleiri sjúklingar aðgerðina af á ári en
reyndin er. Þetta er auðvitað óframkvæmanlegt en þó
er talið að ef beitt væri kerfisbundnum skoðunum á
öllum dánartilvikum á áhættusamari sjúkrahúsunum
og af þeim lært mætti fækka dauðsföllum umtalsvert.
Annað og alvarlegra dæmi úr skurðlæknisfræði er
„víxlunaraögeröin" þar sem skurðaðgerð er fram-
kvæmd á röngum líkamshelmingi. Talið er að það
gerist í einni af hverjum 15-30 þúsund aðgerðum en
þetta er þó ágiskun, sennilegast vantalið.
í þeirri umræðu sem nú fer fram er hvatt til hugar-
farsbreytingar. Þetta grundvallast á því sem lengi hef-
ur verið vitað: það er mannlegt að verða á. Hvatt er
til þess að spyrja hvað gerðist og hvernig má koma í
veg fyrir það í framtíðinni en ekki hverjum það var að
kenna. Hugarfarsbreytingin felur einnig í sér að
ganga út frá því að öllum geti orðið á en jafnframt að
sjá til þess að sjúklingum farnist vel þrátt fyrir það.
Margvíslegum tæknilegum lausnum má beita, sum-
um mjög einföldum. Sem dæmi má nefna mislök við
gjöf á lausnum. Notaðar eru fjölbreytilegustu lausnir
í öllum sjúkrahúsum, svo sem sondumatur, lausnir til
skolunar í þvagblöðru og uppleyst krabbameinslyf
sem gefin eru í æð eða í mænulegg svo fáeinar séu
nefndar. Ef einhverjar lausnir eru í umbúðum sem
passa við leggi sem lausnin á ekki að fara um er deg-
inum ljósara að það gerist einhvern tíman einhvers
staðar. I mörgum tilvikum má sjá slík vandamál fyrir
og hvatt er til þess að í hvert sinn sem eitthvað gat
sýnilega farið úrskeiðis sé látið vita af því. Þá er kom-
ið að kjarnanum í þeim lausnum sem menn sjá fyrir
sér, það er að skrá allt sem aflaga fer og einnig það
sem næstum því fór aflaga. Það þarf að gerast á þann
hátt að þeim sem lætur vita af verði ekki refsað,
hvorki beint né óbeint, að haldið sé vel utan um alla
skráningu og síðast en ekki síst að af öllum atvikum
verði dreginn lærdómur. Víðast er rætt um að hafa
þrepaskráningu sem felst í því að deild eða sjúkrahús
fái upplýsingar en að síðan séu þær færðar í miðlægan
gagnagrunn. Danir eru komnir lengst á veg því ekki
aðeins hafa þeir sett slíka landsskráningu á fót heldur
hafa þeir stofnað samtök um öryggi sjúklinga og um
síðustu áramót tóku gildi sérstök lög um þetta mál-
efni, þau fyrstu í heimi. I Bretlandi var sett á laggirnar
stofnun um þetta málefni fyrir þremur árum (Natio-
nal Patient Safety Agency) með 130 starfsmönnum
og fjármögnun upp á 15 milljónir punda á ári. í
Bandaríkjunum var sett upp miðlæg skráning innan
VA kerfisins sem virðist ganga vel og hefur hún leitt
til margvíslegra aðgerða til aukins öryggis. Þar hafa
menn litið mjög til þeirrar reynslu sem hefur fengist í
flugöryggi og geimferðum og það er ekki tilviljun að
stjórnandi kerfisins er ekki aðeins læknir heldur einn-
ig fyrrum geimfari.
Hér á landi hefur Læknafélagið tekið málið á dag-
skrá og má segja að það hafi komist á skrið með
heimsókn formanns danska læknafélagsins á síðasta
aðalfund félagsins en framsaga hans vakti nokkra at-
hygli. I kjölfarið var skipuð nefnd innan stjórnar LÍ
sem skilaði áfangaskýrslu á nýafstöðnum formanna-
fundi. Vinnan er rétt að hefjast en svo virðist sem
mikill skilningur sé fyrir því að úrbóta sé þörf. Innan
Landspítala fer fram töluverð vinna meðal annars
með atvikaskráningu sem því miður gengur enn slæ-
lega vegna lélegrar þátttöku starfsfólks, ekki síst
lækna. Landlæknir hefur á prjónum sérstaka „slysa-
nefnd heilbrigðiskerfisins“ og innan Félags hjúkrun-
arfræðinga hefur öryggi sjúklinga fengið töluverða
umræðu.
Mikilvægt er að allir sem málið varðar komi að
umræðu og aðgerðum, fagfólk, yfirvöld og ekki síst
sjúklingar og verður að hafa það að leiðarljósi.
418 Læknablaðid 2004/90