Læknablaðið - 15.05.2005, Blaðsíða 7

RITSTJÚRNARGREIIUAR
Læknablaðið í Medline
Medline er gagnabanki alríkislæknisfræðibóka-
safnsins (National Library of Medicine, NLM) í
Bandaríkjunum yfir skráðar tímaritaívitnanir og
útdrætti sem tekur til 4500 útgefinna blaða frá
Bandaríkjunum og meira en 70 öðrum löndum.
Hægt hefur verið að gera tölvuleit í gagnabankan-
um frá árinu 1971 og nær hann þá til skráðra
greina frá árinu 1966. Medline er hluti af PubMed
gagnabanka alríkislæknisfræðibókasafnsins sem
er aðgengilegur á netinu. Talið er að út séu gefin
um 13.-14.000 tímarit í líf- og læknisfræði í heimin-
um þannig að aðeins hluti þeirra er tekinn upp í
Medline.
Læknablaðið var áður fyrr skráð í Medline en
féll út af skránni í kringum 1974. Síðan þá hefur
nokkrum sinnum verið sótt um að blaðið yrði
skráð aftur. Á síðasta ári var enn send umsókn,
en sérstök valnefnd fjallar um umsóknir tímarita
um að verða tekin upp í skráningu Medline. I
þetta skipti var í umsókninni nákvæmlega skýrður
ritrýnisferillinn, sagt frá hvernig ritstjórn vinnur
með aðsent efni, hverjir sitja í ritstjórn og að
hafðar séu í heiðri staðlaðar reglur alþjóðlegra
læknatímarita (1, 2). Umsókninni fylgdu einnig
nokkur tölublöð Læknablaðsins. Auk þess voru
þrír íslenskir læknar, búsettir í Bandaríkjunum,
fengnir til að skrifa stuðningsbréf með umsókninni
til valnefndar bókasafnsins enda nefndarmönnum
sá vandi á höndum að meta læknablað frá litlu
málsvæði. Nú er skemmst frá því að segja að í
febrúar síðastliðnum var fundur í valnefndinni
sem féllst á að Læknablaðið yrði skráð í Medline
ef blaðið gæti uppfyllt ákveðin tæknileg skilyrði
sem miða að því að gera skráninguna nánast sjálf-
virka. Að þessum skilaboðum fengnum var þegar
í stað hafinn undirbúningur að því að leysa þessi
tæknilegu atriði og nrun því Læknablaðið formlega
birtast á Medline innan skamms. Efni blaðsins sem
aðgengilegt verður á Medline eru frumrannsókn-
argreinar, leiðarar, aðsend bréf til ritstjórnar og
fræðileg innlegg en hér er átt við að hægt verður
að leita í gagnagrunninum að höfundum, titlum,
árgangi, númeri tölublaðs og blaðsíðum en hvað
varðar frumgreinarnar verður einnig leitanlegt í
útdráttum og lykilorðum, allt á ensku. Auk þessa
mun alríkislæknisfræðibókasafnið gera mögulegt
að hægt verði að tengjast beint af PubMed inn á
vefútgáfu Læknablaðsins og ná þannig öllum texta
ofannefndra greina, auk blaðsins í heild.
Skráning blaðsins á Medline hefur rnikla þýð-
ingu, ekki einungis fyrir blaðið heldur einnig fyrir
eigendur þess, lækna og aðra þá sem í blaðið skrifa.
Það tryggir enn víðtækari dreifingu hins fræðilega
efnis og eykur hróður íslenskra lækna. Birt efni fær
meira fræðilegt vægi en áður. Læknablaðið verður
einnig fýsilegri birtingarvettvangur og aðsendum
skrifum og greinum mun vafalítið fjölga. Vandi
mun eðlilega fylgja vegsemdinni því þetta mun
leiða til meira vinnuálags á ritstjórn og starfsmenn
blaðsins. Eitt af því sem alríkislæknisfræðibóka-
safnið óskaði sérstaklega eftir upplýsingum um var
hvort Læknablaðið færi eftir stöðluðum reglum
alþjóðlegra læknatímarita um framsetningu og rit-
rýnisferil fræðigreina og þær verða því áfram hafð-
ar að leiðarljósi. Þessar reglur fjalla meðal annars
um auglýsingar í læknablöðum þar sem meðal
annars er bent er á að þær megi ekki hafa áhrif á
ákvarðanir ritstjórnar, að lesendum blaðanna skuli
gert auðvelt að skilja á milli auglýsinga og leiðara-
efnis, annað efni og auglýsingar megi ekki vera
tengt og læknablöð skuli ekki auglýsa heilsuskað-
legar vörur, svo sem tóbak.
Á næstunni verða því leiðbeiningar til höfunda
fræðilegra greina í Læknablaðið gerðar ítarlegri
með frekari vísan til áðurnefndra reglna. Þar
verður fjallað um hagsmunaárekstra og hvern-
ig sagt skuli frá þeim um leið og efni er sent til
blaðsins. Almennt trúnaðartraust ritrýnisferilsins
og trúverðugleiki birtra greina hvílir meðal ann-
ars á því hvernig tekið er á hagsmunaárekstrum
þegar verið er að skrifa, ritrýna og taka ákvarðanir
í ritstjórninni. Hagsmunaárekstrar eru til staðar
þegar höfundur (eða stofnun/fyrirtæki höfundar),
ritrýnir eða ritstjóri hefur fjárhagsleg eða per-
sónuleg tengsl sem á óeðlilegan hátt hefur áhrif á
(skekkir) viðbrögð viðkomandi. Þessi tengsl geta
haft mismunandi þýðingu eða alit frá því að það sé
hverfandi möguleiki að þau hafi áhrif yfir í það að
vera mjög líkleg til þess að hafa áhrif á afstöðu og
mat. Það er ekki svo að öll tengsl leiði til hagsmuna-
árekstra. Hugsanlegir hagsmunaárekstrar geta
verið til staðar hvort sem viðkomandi einstakling-
ur telur að tengslin sem um er að ræða hafi áhrif á
eigið vísindalegt mat/skoðun eða ekki. Fjárhagsleg
tengsl, svo sem vegna ráðningar, ráðgjafar, hluta-
bréfaeignar, þóknunar og sérfræðiálit sem greitt
er fyrir, er það sem auðveldast er að þekkja sem
hagsmunaárekstra og eru líklegust til þess að grafa
undan trausti blaða, höfunda og sjálfum vísindun-
um. Árekstar geta einnig orðið af öðrum ástæðum,
svo sem einkasambanda, samkeppni innan há-
skóla, trúarbragða og fleiri atriða.
Við fögnum þeirri viðurkenningu sem skráning
Læknablaðsins á Medline felur í sér.
Vilhjálmur
Rafnsson
Höfundur er prófessor
í heilbrigðisfræöi við
læknadeild Háskóla
íslands og ábyrgðarmaður
Læknablaðsins.
Heimildir
1. www.icmje.org
2. www.laeknabladid.is/
fragangur
Læknablaðið 2005/91 403