Læknablaðið - 15.05.2005, Qupperneq 46

FRÆÐIGREINAR / BLÆÐING EFTIR FÆÐINGU
og bakgrunnsþjónusta eru til staðar, eins og er hér
á landi. Dæmi um þetta er notkun ergómetríns sem
veldur spennusamdrætti (tónískum samdrætti) í legi
og er heppilegra lyf til að draga úr blæðingum eftir
fæðingu en oxýtósín, sem veldur kippuspennu (sam-
dráttum með slökun á milli). Ergómetrín veldur
hins vegar frekar aukaverkunum, svo sem ógleði
við gjöf í æð og hækkun á blóðþrýstingi, einkum ef
blóðþrýstingur var hár fyrir. Þá var talið óheppilegt
að gefa ergómetrín ef fleirburaþungun væri ógreind.
Það gerist tæpast á íslandi með góðri og almennri
ómskoðun. Ergómetrín er því í heildina ekki eins
heppilegt lyf í þróunarríkjum, en hér á landi getur
notkun þess haft kosti umfram oxýtósín.
Notkun ergómetríns er byggð á sígildum rann-
sóknum breska læknisins Chassar Moir og er það
samdráttarlyf sem mælt var með í „klassískum“
kennslubókum sem höfðu mikil áhrif á þróun fæð-
ingafræði á Vesturlöndum, svo sem hinum þekktu
kennslubókum Donalds (2), Bairds (3) og Myles
(4). Þar var mælt með gjöf ergómetríns sem fyrsta
lyfs þegar höfuð eða fremri öxl er komin fram úr
sköpum eða strax eftir fæðingu barnsins, í vöðva
eða í æð. Oxýtósín gefið með sama hætti mátti nota
í staðinn, og mælt var með að það væri eina sam-
dráttarhvetjandi lyfið ef konan hefði blóðþrýst-
ingshækkun (>140/90 mmHg).
Rannsóknir upp úr miðri síðustu öld (2), sem
endurteknar hafa verið á síðustu árum í stórum
slembivalsrannsóknum (5) hafa ljóslega sýnt að
venjubundin virk nieðferð þriðja stigs fæðingar
með fastri gjöf samdráttarlyfja er betri en að bíða
átekta og gefa aðeins lyf ef þörf sýnist vera á því,
bæði hvað varðar blóðtap, asablæðingu eftir fæð-
ingn og önnur alvarleg vandamál á þriðja stigi eða í
sængurlegu (lengt þriðja stig, blóðleysi). Hér er um
niðurstöður gagnreyndar læknisfræði (evidence-
based medicine) að ræða sem ekki er unnt að horfa
framhjá (5) og hafa ekki breyst frá birtingu yfirlýs-
ingarinnar. Virk meðferð er því fyrirbyggjandi og á
að vera föst venja við allar eðlilegar fæðingar, það
er að segja gjöf ergómetríns eða oxytósíns (blöndu
lyfjanna má einnig nota). Virkri meðferð tilheyrir
einnig að klippa sncmnia á naflastrenginn og beita
stýrðu togi á strenginn (controlled cord traction)
til að ná fylgjunni sem fyrst út.
1 þeim rannsóknum sem nýjastar eru og hafa
byggst á gagnreyndri læknisfræði (5) reyndist lít-
ill munur á oxytósíni og ergómetríni og ekki var
ávinningur af blöndu lyfjanna. Fyrirbyggjandi gjöf
lyfjanna minnkaði hins vegar blóðtap marktækt
við fæðinguna og þörf á aukalegu oxytósíni til að
stöðva blæðingu minnkaði einnig. Gjöf ergómetr-
íns leiddi aðeins oftar til að sækja þurfti fylgju og
blóðþrýstingshækkun var algengari, en eldri rann-
sóknir hafa þó ekki bent til þess að fylgjan „fest-
ist“ frekar inn í legholinu (2). Gjöf ergómetríns
með oxýtósíni (sem er hraðvirkara en ergómetrín)
minnkaði hættu á asablæðingu (5). Prostaglandín,
svo sem mísópróstól töflur, drógu einnig úr blóð-
Sameiginleg yfirlýsing Alþjóðasamtaka ljósmæðra (ICM) og
Alþjóðasamtaka kvensjúkdóma- og fæðingarlækna (FIGO) 2003
Meðferð þriðja stigs fæðingar til að
koma í veg fyrir blæðingu eftir burð
ICM (International Confederation
of Midwives) og FIGO (Federation
Internationale de Gynecologie et Obste-
trique) eru lykilaðilar í alheimsátaki um
aukið öry ggi í fæðingum sem nefnist „Safe
Motherhood“. Tilgangur þess er að draga
úr mæðradauða og veikindum mæðra
hvarvetna í heiminum. Stefnuyfirlýsing
samtakanna um þetta verkefni felur í
sér sameiginlegar skuldbindingar til að
stuðla að heilbrigði, mannréttindum og
velferð allra kvenna, sérstaklega þeirra
sem eru í mestri hættu á að deyja eða
veikjast vegna barnsburðar. FIGO og
ICM styðja inngrip sem sannast hefur að
eru áhrifarík og sem með réttri notkun
og upplýstu samþykki geta dregið úr
dánartíðni mæðra og ininnkað veikindi
fæðandi kvenna í heiminum.
Alvarleg blæðing á meðgöngu eða eftir
fæðingu er ein megin ástæða mæðradauða
í heiminum, einkum við eða fljótlega eftir
fæðinguna. Meira en helmingur alls mæðra-
dauða verður innan 24 klukkustunda frá
fæðingu, yfirleitt vegna mikillar blæðingar.
Hver og ein þunguð kona getur lent í lífs-
hættu vegna mikils blóðmissis við fæðingu.
Konum sem þjást af blóðleysi er sérstak-
lega hætt, þar sent þær þola jafnvel ekki
vægan blóðmissi. Fylgjast þarf náið með
öllum konum fyrstu klukkustundimar eftir
fæðingu og ef nauðsynlegt er veita meðferð
til að koma þeim í líkamlegt jafnvægi.
Eftir að hafa farið yfir þau gögn sem
fyrir liggja um meðferð þriðja stigs fæð-
ingar, eru FIGO og ICM sammála um að
sannað sé að virk meðferð á þriðja stigi
fæðingar dragi úr tilvikum afbrigðilegra
blæðinga eftir burð (postpartum hemorr-
hage), magni blóðmissis og fjölda þeirra
sem þurfa á blóðgjöf að halda.
Því ætti að bjóða konuni virka með-
ferð á þriðja stigi fæðingar þar sem það
dregur úr hættu á blæðingu eftir burð
vegna samdráttarleysis í legi.
442 Læknablaðið 2005/91