Læknablaðið - 15.05.2005, Síða 60

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HEILSUVERND BARNA
Míðstöð heilsuverndar barna:
ný stofnun á gömlum merg
Geir
Gunnlaugsson
Fyrri grein af tveimur um
heilsuvernd barna. Sú
síðari birtist í júníblaði
Læknablaðsins.
Inngangur
Um áratugaskeið hefur skipulögð heilsuvernd barna
á íslandi náð frá fæðingu barns til loka grunnskóla.
Markmið hennar er - og hefur verið - að fylgjast
með heilsu barna svo þau megi dafna og þroskast
á besta hugsanlegan hátt. Hefð og skipulagslegar
ástæður hafa ráðið því að henni er skipt í ung- og
smábarnavernd og skólaheilsugæslu (1,2).
í ung- og smábarnavernd er boðið upp á heima-
vitjanir við fæðingu barns (3) og langflestar fjöl-
skyldur koma í kjölfarið í reglulegar skoðanir á
heilsugæslustöð. Sveigjanleiki þjónustunnar er mik-
ill og foreldrar geta haft samband við hjúkrunar-
fræðing sinn að vild og komið í heimsókn eins oft og
þurfa þykir (4). Þjónustan er ókeypis fyrir foreldra,
aðgengileg öllum nýfæddum börnum á landinu og
vel metin ef dæma má af mikilli og almennri þátt-
töku foreldra.
Pegar barnadeild Heilsuverndarstöðvar Reykja-
víkur tók til starfa 4. desember 1953 fór hefðbundin
ung- og smábarnavernd í Reykjavík að mestu fram
þar (5). Með tilkomu laga um heilsugæslustöðvar
árið 1974 hefur hún í vaxandi mæli farið fram á
heilsugæslustöðvum og dregið úr ung- og smábarna-
vernd á barnadeildinni og lýkur haustið 2005
þegar ný heilsugæslustöð tekur til starfa í Voga- og
Heimahverfi (6). Skólaheilsugæsla fer fram í grunn-
skólum landsins og starfsfólk nærliggjandi heilsu-
gæslustöðvar sinnir henni. Kjölfestan í heilsuvernd
barna er starf hjúkrunarfræðinga sem eru studdir af
læknum á grunni leiðbeininga (7, 8) og öðrum fag-
aðilum eftir því sem við á.
í upphafi heilsuverndar barna hér á landi voru
helstu vandamálin skæðir smitsjúkdómar og van-
næring í skugga hás ungbarnadauða. I Ijósi betri
almennrar heilsu fær heilsuvernd barna nú nýjar
áskoranir (9). Ungbarnadauðinn hér á landi, þrjú
börn á hver 1000 lifandi fædd börn, er sá lægsti í
heiminum og getur vart orðið lægri. Hættulegum
smitsjúkdómum hefur nánast verið útrýmt. En
íslensk börn standa frammi fyrir nýjum heilsu-
tengdum vandamálum (10, 11), í stað vannæringar
er offita vaxandi vandamál (12) og önnur verkefni
bíða úrlausnar sem meðal annars snerta þroska
og almenna líðan barna (13). Heilsuvernd barna
vinnur auk þess í auknum mæli með nýja hópa
barna með sérstaka sögu, til dæmis litla fyrirbura
(fæðingarþyngd minni en 1000 g) og börn sem hafa
fengið erfiða og lífshættulega sjúkdóma eins og
krabbamein (14).
Nýtt mynstur verkefna kallar á þverfagleg vinnu-
brögð innan heilsugæslunnar á sviði heilsuverndar
barna, meiri fagþekkingar og aukna sérhæfingu.
Auk þessa eru foreldrar margir hverjir betur upp-
lýstir en áður vegna góðs aðgengis að netinu. Hafa
margir starfsmenn heilsugæslunnar fundið fyrir
aukinni þörf á miðlægri þjónustu fyrir börn með sér-
tæk vandamál og fjölskyldur þeirra, auk almennra
leiðbeininga landlæknis.
Miðstöð heilsuverndar barna
Pann 28. október 2003 ákvað framkvæmdastjórn
Heilsugæslu Reykjavíkur og nágrennis að þróa
samfellda þjónustu heilsuverndar barna 0-17
ára (15). Ahersla var lögð á að grunnþjónustan
færi fram á heilsugæslustöðvum og í skólum á
þjónustusvæði þeirra samtímis því sem byggð
yrði upp annars stigs miðlæg þjónusta á barna-
deild Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur, kölluð
Miðstöð heilsuverndar barna (MHB) frá árinu
2000. Markmið framkvæmdastjórnarinnar var að
styrkja faglega þróun heilsuverndar barna á þjón-
ustusvæði sínu en auk þess á landsvísu. Einnig var
vakin athygli á að innan heilsugæslunnar væri þörf
á að þróa þjónustuúrræði fyrir börn og fjölskyldur
Höfundur er barnalæknir og
forstöðumaður á Miðstöð
heilsuverndar barna.
Stefnulýsing Miðstöðvar heilsuverndar barna - Hlutverk
Hlutverk Miöstöövar heilsuverndar barna er að vera miðstöö heilsuverndarstarfs á landsvísu fyrir börn og ung-
menni yngri en 18 ára:
• vera faglegur bakhjarl viö heilsugæsluna um heilsuvernd barna;
• veita ráögjöf og fræðslu;
• vinna í náinni samvinnu við heilbrigðisyfirvöld og heilsugæslu landsins aö stefnumótun og þróun heilsuvernd-
ar barna á landsvísu;
• sinna hefðbundinni og sérhæföri ung- og smábarnavernd og skólaheilsugæslu;
• sinna greiningu þegar grunur vaknar um þroskafrávik.
456 Læknablaðið 2005/91
1