Læknablaðið - 15.05.2005, Síða 77

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FARALDSFRÆÐI 45
Faraldsfræði í dag
Mælingar á gæðum
í síðasta pistli var fjallað um gæðavísa almennt og
notkun þeirra til gæðaþróunar. Nú tökum við upp
þráðinn þar sem frá var horfið og ræðum um nokk-
ur praktísk atriði er varða gæðavísa. I fyrsta lagi
ræðum við urn helstu flokka gæðavísa. í öðru lagi
ræðum við um mælikvarða og mælitæki sem grund-
völl gæðavísa og sláum svo botninn í þessa umfjöll-
un um gæðavísa með því að fara yfir þá eiginleika er
einkenna góðan gæðavísi eða mælikvarða.
Gæðavísar eru stundum flokkaðar eftir því
hversu stóran hluta heilbrigðisþjónustu þeir endur-
spegla. Pá er talað annars vegar um altæka (e. glo-
bal) gæðavísa en hins vegar um sértæka (e. specific)
gæðavísa. Altækir gæðavísar eiga að endurspegla
gæði almennrar heilbrigðisþjónustu, dæmi um slíka
gæðavísa er til dæmis meðalævilengd. Sértækir
gæðavísar, svo sem tíðni sýkinga í skurðsári eftir lið-
skipti eða dánartíðni eftir hjáveituaðgerð, taka hins
vegar til gæða tiltekinnar þjónustu eða þjónustu
vegna tiltekins sjúkdómsástands.
Eins og þegar hefur komið fram eru svokallaðir
velgengnisþættir (critical success factors) gjarnan
valdir sem gæðavísar út frá hugmyndafræði stefnu-
miðaðs árangursmats (e. balanced scorecard). Þá
er lagður mælikvarði á velgengnisþættina, en mæli-
kvarðinn er eins konar reglustika eða málband sem
umfang velgengnisþáttarins er miðað við. Stundum
er mælikvarðinn það sama og velgengnisþátturinn,
ef við lítum á legulengd sem velgengnisþátt og
höfum valið hana sem gæðavísi þá er mælikvarðinn
einfaldlega fjöldi legudaga. í öðrum tilfellum er
ekki hægt að mæla velgengnisþáttinn með beinum
hætti og er þá lagður á hann mælikvarði sem talinn
er gefa vísbendingu eða óbeinar upplýsingar um
stærð velgengnisþáttarins. Þannig er fjöldi legusára
til dæmis einfaldur mælikvarði á gæði hjúkrunar.
Mælitæki er enn eitt hugtakið á sviði gæðavísa.
Mælitæki er það sem notað er til að mæla og getur
verið til dæmis gögn sem lögð eru til grundvallar
(oftast rafræn, svo sem úr sjúklingabókhaldi eða
atvikaskráningu) eða spurningalistar sem lagðir eru
fyrir sjúklinga eða starfsfólk.
Góður mælikvarði þarf að hafa nokkra eigin-
leika er taldir eru hér á eftir.
Mælikvarðinn þarf að vera réttmætur (e. valid)
eða hafa sannleiksgildi. Þetta þýðir einfaldlega það
að mælikvarðinn mæli það sem hann á að mæla og
gefi raunverulega vísbendingu um samband þess
sem mælt er (til dæmis dánartíðni) og gæða. Einnig
þarf hann að vera áreiðanlegur (e. reliable) þannig
að hann gefi sömu niðurstöðu fyrir sömu gögn óháð
því hver beitir honum (það er framkvæmir mæling-
una).
Fyrir samfellda gæðaþróun er mikilvægt að unnt
sé að uppfæra niðurstöðu mælikvarðans reglulega
með nýjum mælingum. Mælikvarðinn þarf því að
vera með þeim hætti að auðvelt sé að beita honum
oft og á þeim tíma eða tímabilum er best henta.
Góður mælikvarði er nákvæmur (e. accurate),
hann gefur nægilega nákvæmar upplýsingar til að
hægt sé að túlka þær og bregðast við eftir því sem
við á. Ef mælikvarði fjallar um legulengd er ekki
nóg að hann gefi þær upplýsingar sem meðalfjölda
heilla legudaga heldur verður hann að gefa með-
alfjölda með aukastöfum. Að öðrum kosti geta
mikilvægar breytingar í legulengd hulist þeim sem
á þurfa að halda.
Mælikvarðar þurfa að vera bæði næmir og sér-
tækir. I þessu tilviki vísar næmi til þess að mæli-
kvarðinn geti numið nægilega smáar breytingar í því
sem mæla á þannig að unnt sé að bregðast við áður
en vandamálið er orðið verulegt. Fivað telst full-
nægjandi næmi er að sjálfsögðu háð aðstæðum. Sér-
tækur mælikvarði getur greint á milli mismunandi
flokkar eða útkoma þannig að hægt sé að túlka þær
sem sundurlægar upplýsingar frekar en samfelldar.
Spurningalisti um ánægju sjúklinga þarf að skila
niðurstöðum á því formi að unnt sé að flokka alla
svarendur í hópa sem endurspegla mismikla ánægju
með þjónustuna.
Síðast en ekki síst er almennt ákjósanlegra að
mælikvarðar séu hlutlægir fremur en huglægir.
Augljóslega er hlutlægur kvarði áreiðanlegri og
auðveldari í samanburði og túlkun en kvarði sem
byggist á huglægu mati. Fllutlægir kvarðar eru einn-
ig almennt auðveldari í meðförum en þeir huglægu
en eiga ekki alltaf við.
María
Heimisdóttir
mariahei@lcindspitali. is
María er faraldsfræðingur
á Landspítala.
Læknablaðið 2005/91 473