Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Síða 23

Kj'istnihald undirjökli - í máli og mynd
framt að frásögn kvikmyndarinnar verður allmiklu hófstilltari og hefð-
bundnari en hin ögrandi framsetning skáldsögunnar. Ahorfandi hangir
nefnilega tryggilega í þessari taug. Þegar Jódínus og Helgi fara að tala við
Godman Sýngmann læðist Umbi á eftír þeim og í alllöngu myndskeiði
fylgist hann með þeim á laun og áhorfendur eru á gægjum með honum.
Og hann fer sem fyrr segir með sendlum Godmans á jökulinn - það er
eins og þessi umboðsmaður okkar megi ekki missa af neinu. Ahorfanda
bregður við að vera eitt sinn staddur í borðstofunni þar sem Godman, Jón
og Hnallþóra eru saman komin - hvernig stendur á því að maður er vitni
að þessu? - en andartaki síðar gengur Umbi inn um dyrnar og raunsæis-
áhrifunum er borgið. Tvisvar er að vísu sem Umbi sjái sýnir sem ekki
virðast rökrænar (hann sér hinn dularfulla hrút Hnallþóru og menn á ferð
með kistu í hrauni) en í bæði skiptin er kvikmyndin með skýringar: I ann-
að skiptið er Umbi undir áhrifum áfengis en í hitt skiptið hefur hann
dottið á hausinn og kann að hafa ruglast í ríminu; þegar Umbi beinir
sjónum aftur að sama fyrirbæri er það horfíð.
Veruleikinn undir Jökli
Veruleikalíking kvikmyndarinnar, sem þannig mótast mjög af samspili
þeirra Umba og myndsögumannsins, er því lengstaf fremur rökrétt.
Með hliðsjón af þessari „tæknilegu“ miðlun er hægt að skýra hvers vegna
einn áðurneftidra gagnrýnenda sá myndina sem „létta og skemmtilega
útfærslu á frekar þvælinni skáldsögu“. Viðtakandi kvikmyndarinnar fær
mun skýrari „leiðsögn" um heim hennar en lesandi sögunnar. Nú má
vera að í því sem gagnrýnandanum finnst „þvælið“ í skáldsögurmi búi
sitthvað sem að mati annarra ljær henni hvað mest fagurffæðilegt gildi -
ekki síst það hvernig skáldsagan „þvælir“ mörk veruleikans. Það er sem
kvikmyndasmiðurinn veigri sér við að láta nokkuð gerast á annarlegum
mörkum veruleika og hins óraunverulega (hvort sem það telst til drauma
eða annars). Þó örlar á slíku í einu stuttu skoti þar sem horft er út yfir
sjóinn og ekki verður betur séð en kindahópur hlaupi eftír haffletinum.
Þær reynast vera að fara upp á flæðisker, en jafhvel eftír að það skýrist
lifir hið ljóðræna skot; í huga mér tengist það bílferðinni sem Umbi fer
síðar með Uu eftír fjöruborðinu, utan vegar, með hafinu sem nær svo
raunar í bílinn. Kannski á þetta stutta myndskeið að skiljast sem merki
um að nú sé sýn Umba á veruleikann að breytast - en það gerist síðan
21