Frjáls verslun - 01.05.2010, Blaðsíða 36
36 F R J Á L S V E R S L U N • 5 . T B L . 2 0 1 0
– Hvaða árangur ertu ánægð ust
með innan þíns fyrirtækis?
Að hafa náð að mynda mjög öflugan
þverfaglegan hóp starfs manna sem
eru tilbúnir að stökkva hærra í dag
en í gær.
– Finnur þú fyrir nýjum tímum og
nýrri hugsun í þjóðfélaginu eða
finnst þér allt vera að fara í sama
farveg aftur?
Já, það er vakning hjá lang flestum
í þjóðfélaginu varð andi mikilvægi
gegnsæis og rekjan leika og þar er
upp lýs inga og skjalastýring eitt af
lykilatriðunum. Oft vantar skilning
æðstu stjórnenda og því þarf að
halda þessu á lofti svo við förum
ekki í sama farveg aftur.
– Ef þú yrðir forsætisráðherra í
einn dag; hvert yrði þitt fyrsta
verk?
Ég myndi skilja á milli löggjafar valds
og fram kvæmda valds. Skil greina
hvaða þjónustu ríkinu ber að veita
sam kvæmt lögum en láta atvinnu
lífið um annað.
Með þessu myndu umsvif ríkisins
minnka og atvinnulífið eflast. Ríkið
á að einbeita sér að því að setja lög
og reglugerðir og hafa eftirlit en
atvinnulífið um framkvæmdina.
Þetta myndi efla atvinnulífið mjög
og ríkið myndi þola betur sveiflur í
ríkisrekstrinum.
– Fjárhagsleg endur skipu lagn ing
fyrirtækja er mál mál anna. Hvernig
geta bank arnir hraðað þessu ferli?
Það sem hefur tafið þetta ferli
er ákvarðanafælni innan bank
anna. Mikilvægt er að bæta
ákvarðanaferli innan þeirra. Síðan
þarf að hafa mörk á því hversu
mikið fé bank arnir geta ávaxtað hjá
Seðla bank anum. Hvers vegna að
lána fyrirtækjum þegar þú getur
haft örugga ávöxtun hjá Seðla
bankanum?
– Sérð þú einhver teikn á lofti um
að það versta sé að baki í
atvinnulífinu?
Já og nei. Vextir eru byrjaðir að
lækka, sem mun hvetja þá sem
eiga fjármagn til að setja peninga
inn í fyrirtæki í stað þess að hafa
þá á bankabókum. Það verður
vítamínsprauta fyrir atvinnulífið.
En á móti er ríkið að auka
niðurskurðinn. Þar er markmið að
segja ekki upp fólki heldur draga
úr aðkeyptri þjónustu, sem gæti
skaðað atvinnulífið, en ríkið er mjög
mikilvægur kaupandi vegna þess
hvað umsvif ríkisins eru mikil eins
og staðan er í dag.
– Er það ekki gömul klisja að það
sé munur á konum og körlum sem
stjórnendum?
Nei, það er munur á konum
og körlum. Því er best að hafa
blandaðan stjórnendahóp, reyna að
virkja það besta hjá báðum hópum.
– Hvaða heilræði í stjórnun heldur
þú mest upp á?
Að vera sjálfum sér sam kvæm ur og
taka á vanda málum um leið og þau
koma upp.
– Viðskiptalífið yrði betra ef …
… allir ynnu af heilindum og bæru
virðingu hver fyrir öðrum.
Brynja situr í stjórn Borgunar hf. og í stjórn
Leiðtoga Auðar.
Brynja Guðmundsdóttir,
forstjóri og eigandi
Gagnavörslunnar
ÁKVARÐANAFÆLNI INNAN BANKANNA
Magnea Þórey Hjálmarsdóttir,
frkvstj. Icelandair Hotels.
Ólöf Ýrr Atladóttir,
ferðamálastjóri.
Erna Hauksdóttir,
frkvstj. Samtaka ferðaþjónustunnar.
.
Heimur tímarita
Á ferð um Ísland
Á
ferð
u
m
ísla
n
d 09
ó k e y p i s f e r ð a h a n d b ó k
2009
www.66north.is
Þú mátt vera lengur
úti í 66°Norður.
Klæddu þig vel
No. 3 . 2009 May - June Your Fr ee Copy
A
T
L
A
N
T
I
C
A
M
A
Y
- J
U
N
E
2
0
0
9
Hot Spot Reykjavík · Proud and Powerful
Flea Market Food · Feel Free
WELCOME TO ICELAND
Your Free Copy
I C E L A N D
I&I
Issues and Images
4 • 2008
ISK 899
USD 7.50
DKK 89
2008
COFFEE TALK
OPPORTUNE KNOCKS
A PAINTER’S WALK
HOT DOG STAND
BÆJARINS BESTU
HAS OPERATED
SINCE 1937 AND
SURVIVED
EVERYTHING.
IT’S THE NATION’S
MOST POPULAR
FILLING STATION.
IC
ELA
N
D
R
EV
IEW
V
O
LU
M
E 46 ISSU
E 4 D
EC
EM
BER
W
IN
T
ER
2008 M
O
N
EY
T
R
O
U
BLE
46.04 2008
PARADISE LOST
ICELAND’S
FINANCIAL
COLLAPSE
DOG
DAYS
0
0
5
6
6
9
8
2
2
6
3
9
0
4
1.tbl.2009
verð 850 kr.
s
k
y
Dreift til áskrifenDa frjálsrar Verslunar
taktu skÝ heim
Olga
Clausen
kjörræðismaður
Íslands Í mÍlanó
Ástin
og
Ítalía
ÁNING ACCOMMODATIONÜBERNACHTUNGSORTE
GISTISTAÐIR
Á
N
IN
G
2
0
0
8
TJALDSVÆÐI - CAMPING - CAMPINGPLÄTZE
SUNDLAUGAR - SWIMMING POOLS - SCHWIMMBÄDER
2008We offer fabulous day tours to over 100 destinations in Iceland.
You can book our tours through our online
reservation system www.grayline.is
Höfðatún 12 · 105 Reykjavík · Tel.: +354 540 1313 · Fax: +354 540 1310
www.grayline.is · iceland@grayline.is
G r a y L i n e i c e L a n d
Get the best view of Iceland
Heimur útgáfufélag, Borgartúni 23, 105 Reykjavík, sími 512 7575, www.heimur.is
FRJÁLS VERSLUN
3.–4. tbl. 2009
70 ÁRA AFM
Æ
LI FRJÁLSRAR VERSLUN
AR
3.- 4. TBL. 2009 - VERÐ 949,- M/VSK - ISSN 1017-3544
STOFNUÐ 1939
Frjáls verslun
– hluti af Heimsveldinu
30. janúar 2009
5. tölublað
27. árgangur
ISSN 1021-8483
1Samþjöppun á matvörumarkaði er
mikil og eykur hættu á
markaðsmisnotkun.
Nokkrir kostir
eru hugsanlegir í
gjaldeyrismálum
þjóðarinnar.
Áframhaldandi
rekstur krónunnar
sjálfrar virðist vera
versti kosturinn.
Hafði Fjármálaeftirlitið
tíma til þess gæta þess að
skilyrði við kaup Lands-
bankans væru uppfyllt?
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 5 . t b l . 2 0 0 9 1
Á undanförnum árum hafa þrjár verslunarkeðjur náð yfirgnæfandi hlutdeild í matvörumarkaði
á Íslandi. Mikið hefur verið um það
rætt hvaða áhrif þetta hafi á samkeppni
á markaði. Árið 2005 ætlaði Krónan
að styrkja markaðshlutdeild sína
með verðlækkunum. Hagaverslanir
brugðust við af fullri hörku. Frægt
var að mjólkurlítrinn var seldur á eina
krónu. Öllum var ljóst að með þessu var
hann seldur langt undir kostnaðarverði
og í kjölfarið voru Hagar kærðir til
Samkeppniseftirlitsins fyrir misnotkun
á markaðsráðandi stöðu. Úrskurður í
desember 2008 var á þá leið að fyrirtækið
hefði brotið af sér og það var sektað um
liðlega 300 milljónir króna. Í kjölfarið
lýsti stofnandi Bónuss því yfir að
sektirnar myndu lenda á neytendum í
hærra vöruverði. Þessi yfirlýsing og málið
allt vekur menn til umhugsunar um stöðu
á matvörumarkaði. Geta Hagafyrirtækin
í ljósi sterkrar stöðu sinnar óhrædd
hækkað verð þannig að 300 milljónir
króna í sektir séu ekki greiddar af
eigendum heldur neytendum?
Breyttir tímar
Kaupmaðurinn á horninu er að mestu
hættur sínum rekstri þó að dæmi sé um
búðir sem reknar eru á einum stað. Þar má
nefna Fjarðarkaup og Melabúðina. Stóru
keðjurnar hafa um 85% af markaðinum.
Verslanir Baugs eða Haga (Bónus,
Hagkaup og 10-11) voru árið 2006 með
rétt tæpan helmingshlut á markaðinum,
Kaupás (Nóatún, Krónan, 11-11 og
Kjarval) hafði 21% og Samkaup um 14%
(sjá töflu á baksíðu). Það er athyglisvert
að markaðshlutdeild Hagabúðanna
hefur heldur styrkst á árunum frá
1995 til 2006 samkvæmt skýrslu
Samkeppniseftirlitsins um mjólkurmálið.
Á höfuðborgarsvæðinu jókst hlutdeildin
úr 55% í 58% en víða úti á landi hefur
styrkingin verið miklu meiri, einkum þar
Mikil samþjöppun í verslunarrekstri
2
framhald á bls. 4
4
sem Bónusverslanir hafa verið opnaðar
og keðjan náð mjög sterkri markaðs-
hlutdeild. Samkaupsverslanir náðu mest
um 8% hlutdeild á höfuðborgarsvæðinu
en voru með 6% árið 2006. Þeir sem
ekki eru hluti af þessum þremur keðjum
eru aðeins með 9% af matvöruverslun
á Reykjavíkursvæðinu. Ekki liggur
fyrir hvernig markaðurinn hefur þróast
undanfarin tvö ár en ætla má að hlut deild
lágvöruverslana hafi aukist að undan-
förnu. Niðurstaða eftirlitsins var að staða
Haga væri ráðandi á markaðinum.
Auk þess að líta á markaðshlutdeildina
má skoða fjárhagslegan styrk
fyrirtækjanna. Hagar eru hluti af
Baugssamsteypunni sem var lengst
af feiknasterk. Forráðamenn Haga
töldu í athugasemdum sínum til
Samkeppnisstofnunar að ekki mætti
horfa á móðurfélagið. Í andmælum
Haga segir að þrátt fyrir að Baugur
sé einn helsti eigandi að Högum sé
Baugur ekki í þeirri stöðu að geta fært
fjármuni frá fjárfestingarverkefnum
64
Mynd 15: Yfirlit yfir markaðshlutdeild á landinu öllu árið 2005 og 2006
Eins og sjá má af yfirlitskortinu hafa Hagar mikla yfirburði í markaðshlutdeild á
nær öllum landssvæðum sem skilgreind hafa verið sem sérstakir markaðir í máli
þessu. Versla ir Sa kaupa ru þó a.m.k. enn sem komið er, öflugar víða á
landsbyggðinni en tiltölulega veikar á höfuðborgarsvæðinu í samanburði við
verslanir Haga og Kaupáss. Hlutdeild annarra keppinauta er minni.
Ei s og fjallað er um hér að framan getur staðsetning matvöruverslana haft mikla
þýðingu við mat á því hversu mikil ítök þær hafa á markaðnum í næsta nágrenni
við sig. Verslanir Bónuss eru staðsettar í öllum helstu landshlutum og
aðgengilegar meirihluta landsmanna. Verslanir Bónuss hafa verið skilgreindar sem
l gvöruverðsverslanir og eru eins og áður segir sniðnar til þess að þjóna
neytendum fyrir stórinnkaup. Eru neytendur því tilbúnir að ferðast lengri
vegalengdir en ella þegar þeir gera innkaup í slíkum verslunum.
Ljóst er í samkeppnisrétti að svonefnd breiddarh gkvæmni (e. economy of scope)
getur rennt stoðum undir að fyrirtæki sé í markaðsráðandi stöðu, sbr. úrskurð
áfrýjunarnefndar samkeppnismála í máli nr. 4/2007 Icelandair ehf. gegn
Samkeppniseftirlitinu. Í því sambandi skiptir máli að Hagar reka víða um landið,
eins og fram hefur komið, verslanakeðjur sem falla í alla flokka þeirra
verslunarforma sem er að finna á markaðnum. Þá reka Hagar einnig fjölda
verslana á öðrum mörkuðum, s.s. tískuvörumörkuðum. Þessir þættir eru
mikilvægur hluti efnahagslegs styrkleika Haga enda felst í þeim m.a. töluverð
breiddarhagkvæmni. Breiddarhagkvæmni fæst þegar fyrirtæki nær að nota sömu
framleiðslutæki til þess að framleiða fleiri en eina afurð og þannig dreifa föstum
kostnaði á fleiri einingar. Í matvöruverslunarrekstri er afurðin sem um ræðir
þjónusta við neytendur á sviði dagvöruinnkaupa. Með því að staðsetja verslanir
sínar, sem geta sinnt öllum dagvöruþörfum neytenda, í öllum stærstu byggðum
Mynd: Markaðshlutdeild eftir landssvæðum árið 2006.
Heimild: Samkeppniseftirlitið.
Geta Hagafyrirtækin í ljósi sterkrar stöðu sinnar
óhrædd hækkað verð þannig að 300 milljónir
króna í sektir sé ekki greiddar af eigendum
heldu neyt ndum?