Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Page 168

158
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
slíkt hljóti að bera ávöxt í heimi bók-
mennta. Vissulega gáfu hemámsár Dan-
merkur og Noregs bókmenntalega upp-
skem, sem var þó meiri að vöxtum en
gæðum. Engin bók kom út, sem fjallaSi
um nýafstaðna reynslu manna, og
stóðst jafnframt gagnrýni ritdómenda
fyrr en bók Hoels birtist. Henni var
strax tekið vel um Norðurlönd öll, enda
Hoel þekktur höfundur fyrir. Hann
tekur sér fyrir hendur að svara spurn-
ingu, sem lá ofarlega í hugum Norður-
landabúa í lok síðasta ófriðar: „Af
hverju verða menn svikarar við land
sitt.“ Erfitt er að ná föstum tökum
á slíku viðfangsefni. ÞaS vill renna
gegnum greipar manns, ef vanabundn-
um aðferðum rökfræðinnar er beitt við
það, en Hoel er kunnur fyrir að ganga
ekki troðnar slóðir í leit sinni að ástæð-
um þeim, sem liggja til grundvallar
hegðun manna.
Bókin er dagbókarblöð eins manns,
skrifuð á hernámsárunum og rétt eftir.
Inn í lýsingar líðandi stundar er ofið
endurminningum úr stúdentalífi Osló-
borgar, þegar hinn miðaldra dagbókar-
höfundur kom þangað, ungur stúdent,
ásamt félögum sínum. Þessir ungu
menn voru flestir mótaðir af ströngu
uppeldi, einkum í kynferðis- og trúar-
málum. Hoel sýnir fram á, að árekst-
urinn milli hins frjálsa borgarlífs, sem
heillaði þá, og erfðakenninganna, sem
voru orðnar annað eðli þeirra, hlaut
að verða þeim dýrkeypt reynsla, sem
olli ískyggilegri klofnun í sálarlífi
þeirra. Sá tvískinnungur, sem þannig
myndaðist, gerði þeim erfiðara að ná
öruggri fótfestu í lífinu. Hoel dregur
upp skýrar, oft leiftrandi myndir úr
æsku þeirra manna, sem bókin fjallar
aðallega um, til þess að geta fundið þar
einhverja skýringu á framkomu þessara
manna síðar í lífinu.
Niðurstaða hans virðist helzt vera
sú, að öðlist maðurinn ekki innra jafn-
vægi, veitist honum erfiðara að standa
heill og óskiptur, einnig út á við. Sá,
sem getur ekki mætt erfiðleikum síns
eigin lífs með öryggi hins óklofna
manns, missir einnig áttanna á hættu-
stund þjóðar sinnar. Hoel reynir því
miður ekki að kanna sálarlíf þeirra,
sem ekki brugðust. Mönnum virðist
ótrúlegt, að allar þær þúsundir hafi á
okkar freudisku tímum gengið heilar
til skógar. En þær höfðu, eða hlutu
þá, málstað. Sorgleikur persóna Hoels
er einmitt í því fólginn, að þær öðluð-
ust aldrei málstað, sáu aldrei annað
takmark, æðra sínum persónulegu
vandamálum. Hoel sýnir okkur ótal
krókaleiðir mannlegra tilfinninga og
áhrif þeirra á líf og hegðun einstakl-
ir.gsins. Hann er mikill djúpsálfræð-
ingur og telur ekki eftir sér að kanna
innstu hugsanir og óskir manna í þeim
tilgangi að varpa Ijósi á vandamálið.
Bókin er skrifuð í þægilegum rabb-
stíl, sem Hoel beitir þó ströngum list-
rænum aga. Þýðingunni hefur tekizt
að varðveita stílblæ Hoels. Sérkenni-
legt fyrir bókina er, að hún virðist
skrifuð fyrir ákveðna tegund manna,
fyrir menntaða miðstéttarmenn. Segja
má reyndar, að flestar bækur á Norður-
löndum séu skrifaðar fyrir þá. Þeir
eru hinn öruggi lesendahópur, ef höf-
undur aðeins fullnægir vissum vægum
skilyrðum. Helzta skilyrðið er, að lausn
þeirra vandamála, sem höfundur leitast
við að skýra, sé aðeins að mjög tak-
mörkuðu leyti að finna hjá þjóðfélag-
inu, aftur beri að skýra þau með mjög
flóknum sálarlífslýsingum. Þessu skil-