Tímarit Máls og menningar - 01.12.1952, Síða 113

UMSAGNIR UM BÆKUR
319
þegar hann fréttir, við hvert ofurefli er
að etja, fallast honum hendur, því fylgi
hann henni, fær hann ekki lengur að
mylja grjót. Þannig lauk hennar löngu
liðsbónarför. Vonbrigði hennar voru
mikil. Þess vegna hlaut að fara sem fór.
Tórar þórar og alfinns sveinar drógu
hana í prísund. Og nú er riddarinn sof-
andi og brúðurin bundin.
Eg hef nú rakið meginefni kvæðisins.
Þeim, sem fylgzt liafa með málum á ís-
landi síðustu árin, mun efni þess og boð-
skapur auðskilinn. Það er samtímasaga
Islands líkt og bók Gunnars Benedikts-
sonar: „Saga þín er saga vor“. Við get-
um sagt, að kvæðið hefjist 1944 og ljúki
1951. Kannski er því ólokið? Kannski
eigum við, ég og þú, að halda því áfram?
En hver er tilgangurinn með kvæðinu?
Verður þessu efni gerð betri skil í kvæði
heldur en í ritgerð? Svarið við þeirri
spurningu verður bæði já og nei. Bezt
mun fara á, að Ijóð og laust mál haldist
í hendur. Ein ljóðlína getur birt okkur
sannindi á skýrari hátt en löng ritgerð.
Víða munu þess finnast dæmi í þessu
kvæði. Þessi tel ég markverðust: 1)
Svör stéttanna við liðsbón Sóleyjar, 2)
svar Þjóðunnar, að frelsið sé arður af
auði en ekki ljóði og 3) ástæðan fyrir
því, að söngvarinn sofnar.
Svör stéttanna munu sígild: sinnu-
leysi bænda og sjómanna og kjarkleysi
launþega, sem óttast um sinn stundar-
hag. Svar Þjóðunnar (þjóðarsátarinnar)
mun því miður nær sanni en margur
hyggur. Sú skoðun, að frelsið sé arður
af auði en ekki ljóði, mun ryðja sér æ
meir til rúms. Svo mjög hefur auðs-
hyggjan gripið um sig. Hversu mjög sem
menn vegsama í orði hin fornu bók-
menntaafrek og fornu handrit, mun
huddunnar lífæð í hrjóstinu slá. Þau
skáld, er sungu þjóð sína til frelsis, telja
nú margir skýjaglópa og vandræða-
menn. Svo rammt kveður að þessu, að
sumir telja nú Þorstein Erlingsson aftur-
haldsmann vegna kvæðis hans „Við foss-
inn“. Hvers vegna þagnar söngvarinn?
Svarið við því mætti misskilja af kvæð-
inu. Hann þagnar ekki vegna þess, að
honum sé stungið svefnþorn að erlendu
valdboði. Þó að þeim, sem landi þjóðar-
innar og frelsi vill ræna, sé kærast, að
skáldið, hinn alltsjáandi, hafi hljótt um
sig, nægir ekki ósk hans ein. Söngur
skáldsins þagnar, vegna þess að hann
kafnar í mannhatursáróðri og Þjóðunn,
þjóðarsálin, magnar skáldinu ekki flug
sem áður, meðan hún var að sprengja af
sér hlekkina. Margt fleira væri gaman
að nefna, og einhvern tíma verða öll at-
riði þessa kvæðis skýrð, þegar það er
komið fjær sköpunartíma sínum. Ég get
þó ekki stillt mig um að benda á 17.
kafla um hina óforsjálu og léttúðarfullu
mey. Ilann endar þannig:
Dauðinn mér dillar
og drengimir hans:
stígðu við mig faldafeyki,
óli skans óli skans
— ég skal gefa þér allt mitt land
fyrir einn dans.
Dómar manna um kvæðaflokk þennan
munu verða misjafnir. Sumir munu
hefja hann til skýjanna, aðrir finna hon-
um allt til foráttu. Menn eru viðkvæmir
fyrir sálkönnun, ekki sízt þegar sjálf
þjóðarsálin er sálgreind. Hver og einn
mun finna sjálfan sig í lienni. Samherj-
um skáldsins mun verða starsýnast á
fegurðina og boðskapinn, en andstæð-
ingum þess á skeytin, sem þeim eru
send. Þó munu þeir, sem skeytunum er
fyrst og fremst beint að, lítt láta sér