Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Síða 15

VANDAMÁL SKÁLDSKAPAR Á VORUM DÖGUM
125
um suðrí Evrópu þótti einginn frammúrmaður í bókmentum nema hann
aðhyltist þá stefnu. Það er þannig hálf-ömurlegt að þau „tískuskáld“
sem dýrkuð eru af áhugasömum aðdáendum útí heimsjaðrinum, og kjör-
in meistarar og fyrirmynd úngra nútímaskálda, skuli svo oft hafa aldur
til að vera afar aðdáenda sinna. Og ekki getur verra illmæli en segja um
úngan tískumann að hann sé með skóhlífarnar af afa sínum á fótunum,
þó slíkt væri tiltölulega saklaus fyndni um menn sem fylgja öðrum stefn-
um.
Nú mundu sumir vilja draga þá ályktun af því sem á undan er sagt,
að ég sé andhverfur tískutilraunum sem svo eru nefndar í nútímabók-
mentum, og telji að allar óraunsæar tilraunir séu gönuhlaup. Það er nú
eftir því hvernig á er litið. Manni finst að það sem kallað er realismus
hljóti að vera mjög ákveðið hugtak, alveg óafstætt hugtak; að það geti
varla verið mikill vandi að benda á hvað sé dagsanna og hvað ekki. En
nú hefur það komið uppúr dúrnum að raunsæi eða raunhæf stefna í list
og bókmentum er ekki óafstætt hugtak. Auk hinnar gömlu góðu raun-
sæisstefnu frá fyrri öld er nú einnig komin til sögunnar þjóðfélagsleg
raunsæisstefna, sósíalskur og meira að segja sósíalistískur realismi, en
slíkt orðalag hlýtur að gera ráð fyrir að einnig sé til raunsæisstefna sem
sé á einhvern hátt óþjóðfélagsleg, þjóðfélaginu andstæð, andsósíalistísk
eða auðvaldssinnuð, kanski jafnvel óraunsæ raunsæisstefna. Mörgum
mun finnast að sérhvert lýsíngarorð sem látið sé fylgja raunsæi feli í sér
contradictio in adjecto. Það eitt að rætt skuli um mismunandi raunsæis-
stefnur, auk hinnar einu sönnu raunverulegu og raunsæu raunsæisstefnu,
bendir til þess að raunsæi sé hugtak sem hángir í lausu lofti. í hugum
flestra okkar sem byggjum hið vestræna menníngarsvið á þessari öld er
raunsæisstefna einhverskonar forngripur, útrætt mál frá dögum afa okk-
ar og lángafa; okkur er tamast að telja Balzac, sem verið gæti lángafi
okkar allra, og Zola, sem gæti verið afi okkar, nokkurskonar vörður á
vegi raunsæisstefnunnar. Deilan milli raunsæisstefnu og óraunsærrar
stefnu var á enda kljáð í mínu landi áður en ég fæddist (óraunsæ stefna
var í þann tíð eitthvað svipað og rómantík, rómantísismi); hún stóð
milli íslenskra áhángenda Brandesar, sem kölluðu sig raunsæismenn, og
rómantísku skáldanna þar sem Benedikt Gröndal varð fyrir svörum;
þetta var á síðasta fjórðúngi næstliðinnar aldar. Flestir okkar hafa alist
upp við þá skoðun að raunsæisskáldskapur sé einkum og sér í lagi sagna-