Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Síða 22

132
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
einsog oft er sagt um list annarlegra þjóða, að hér sé aðeins um tvenns-
konar tjáníngu frumstæðs eölis að ræða, sem skifti oss eingu máli; því í
þessu dæmi er vitnaö í tvær háþroskuðustu menníngarþjóðir veraldar-
sögunnar.
Mætti ég þegar hér er komiö sögu bera frarn þá athugasemd um frum-
stæða list, að sú list sem nokkrir fremur þraungsýnir evrópumenn nefna
svo, er venjulega háþroskuð list sem tjáir á mjög raunhæfan hátt eðli og
arfbundna menníngu þjóðar, list sköpuð af gáfuðum listamönnum sem
eru í nánum teingslum við höfuðskepnurnar; og ekki nema með höpp-
um og glöppum að evrópskir nútímalistamenn gera nokkuð sem þoli
samjöfnuð við list náttúruþjóða. AS minstakosti, virði maöur fyrir sér
mynd frá steinöld, t. d. af hyrndu nauti, í hellunum hjá Lascaux eða
Altamira, þá hlýtur maður ósjálfrátt að spyrja: Hefur listin yfirleitt
tekið meiri framförum en nautpeníngur síðustu tuttugu þrjátíu þúsund
árin? Þessar dýramyndir virðast munu standa sem ímynd háþroskaðrar
listar, ofar tíma, í senn háleitrar og stórfeingilegrar, til ragnarökkurs.
Sama máli gegnir um ýmiskonar höggmyndalist frá Afríku af því tagi
sem miðlúngi gáfaðir listdómarar í Evrópu hafa lýst frumstæða. Nátt-
úrufólk er venjulega gætt miklu innilegri listgáfu en fólk sem er af-
spríngi vélgeingrar siðmenníngar. Eg held ekki að á vorum tíma hafi
skáld neinsstaðar á Norðurlöndum tærnar þar sem sá ólæsi og óskrifandi
íslendíngur hafði hælana, sem orti Völuspá einhvern góðan veðurdag
nær lokum tíundu aldar. Ég veit að það hlýtur að vera ömurlegt að
hlusta á þetta, og fólki finst það kanski einhver fjandskapur við þróunar-
kennínguna; þó var slíkt eigi ætlun mín; en það hefur að sínu leyti verið
vilji þróunarinnar að hin skáldlega túnga, sem í þann tíð skildist hvar-
vetna um Noröurlönd, hefur nú glutrast niður víðasthvar á þessu svæði,
og í staðinn komið mállýskur sem manni finst hálfgruggugar og næsta
„frumstæðar“ í samjöfnuÖi við hina fornu túngu.
Mín skoðun er sú að liststefna sé hlutgeing og raunhæf ef hún er
sniðin að þörfum þess fólks sem ætlað er að njóta hennar. Þessvegna eru
líka til svo margar fullgildar stefnur í listum, og það er nauðsynlegt að
þekkja og skilja sérhverja liststefnu áður en dæmt er um árángur hennar
einsog hann birtist í einstökum verkum. Rammabúðarlist — „heytorg“
einsog sú list er kölluö í Svíþjóð, „trumbusalur“ einsog danir segja, —
einnig slík list á erindi að rækja. Það er raunhæft að spila á munnhörpu