Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Blaðsíða 62

172
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
hægt að telja méð orðum lengra en upp að tveirn. Ef sú þjóð vill gefa til
kynna hærri tölu, verða menn að segja orðið tveir og benda með jafn-
mörgum fingrum til viðbótar og á vantar til að tákna töluna og segja
anka (= og þessi). Ef menn vilja segja t. d. tíu, rétta þeir upp tvær hend-
ur og segja ordura, þ. e. allir (fingurnir). — í tungumálum sumra
dvergþjóðanna í Suður-Afríku og á Malakkaskaga og sumra Indíána í
Suður-Ameríku er ekki með neinu móti hægt að telja nema upp að tveim-
ur, en sérstakt orð hafa þær þjóðir um hugtakið margir. Það leiðir af
sjálfu sér, að þjóðir, sem tala slíkar tungur sem þessar, eiga mjög erfitt
með að læra nokkuð af því, sem tilheyrir menningu nútímans, hvort sem
er andlegri eða tæknilegri, nema því aðeins að þær breyti um tungumál.
Allt öðru máli er að gegna fyrir þær þjóðir, sem eiga í tungum sínum
sérstök orð fyrir hærri tölur eða hafa komizt upp á að nota tugakerfi eða
tvítugakerfi (vigesimalkerfi). Það er notað, þegar talan 20 er táknuð
með orðunum hendur og jcetur, en talan 10 er þá venjulega táknuð með
orðasambandinu 2 hendur. Tvítugakerfi er fátítt í málum Evrópu og
Asíu nema hvað flest indóevrópsk mál nota sérstök töluorð milli 10 og
20, nota t. d. ekki tíu og einn eins og þegar sagt er 21, heldur venjulega
samsett orð með einhverri frummynd tölunnar 10 og annars töluorðs.
T. d. er ísl. 11 sama og gotneska myndin ainlif, sem merkir raunar ekki
annað en einn lifir, þ. e. er eftir, þegar búið er að telja upp að 10. Sama
er um tólf og gotn. twalif, og þannig mætti rekja hin töluorðin milli 10
og 20. Undantekningar eru þó til frá þessu innan indóevrópskra tungna,
og liggur þar næst að minna á frönsku, sem hefur tvítugakerfi eins og
kunnugt er, t. d. er 75 soixante quinze (eiginlega „sextíu og fimmtán").
Og ekki er talnakerfi dönskunnar ólíkt tvítugakerfinu, þegar sagt er t. d.
firsindstyve, þ. e. 4 X 20, í merkingunni 80.
Þetta yfirlit, sem hér hefur verið gefið, er ófullkomnara en vera ætti,
og ber þar til rúmleysi. Otaldir eru jafnvel heilir málaflokkar, svo sem
kákasísk mál, en þau eru fjölmörg og eiga sér aðalheimkynni í Kákasus.
Þau eru töluð af um 2 millj. manna. Enn ber að nefna nokkra málaflokka
í Suðaustur-Asíu, Mon-Khmer-, Annam- og Munda-málin, en þau tala
20-30 milljónir manna.