Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Page 35

Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Page 35
EUGENE O’NEILL borinn og eiginlegur. O’Neill var þannig skapi farinn, að hann virti ríkjandi rithefð- ir og gamlar reglur leikskálda eins og reynd- ar allar hömlur og hindranir að vettugi og sprengdi utan af sér spennitreyju leik- formsins og samdi flest leikrit sín eins og nútímahöfundar semja skáldsögur, engu aukaatriði var sleppt. Anda sínum gat hann ekki gefið útrás innan þröngra skorða. Hon- um var ekki gefin sú farsæla list að laga sig eftir takmörkunum og læra að draga efnið saman og þjappa því í fyrirferðar- minna, heilsteyptara og varanlegra form, en aðal snillingsins er einmitt falið í því að kunna að setja efni vel saman, stytta og hafna, þegar þess gerist þörf. O’Neill brýtur þvert á móti flestar þær reglur, sem stærstu leikskáldum þykir sómi að fylgja. Hann hnýtir t. d. ýmsum lausum endum við aðalleikþráðinn, sem öðrum hefði þótt nauðsyn að slíta. Þótt kynlegt megi kallast þá nýtur hann sín ekki eða nær listrænum, sterkum leikhrifum nema með löngum leikorðum, sem hafa þá eðlilegu af- leiðingu í för með sér, að sýningartími sjón- leikja hans lengist um ailan helming. Kostir O’Neills koma því ekki í ljós nema í löng- um áföngum, þar sem stuttir sprettir eru honum ekki að skapi. Gallinn er bara sá, að sumir samferðamenn hans geta ekki fylgzt með honum eða gefast jafnvel upp áður en komið er á leiðarenda. Snúum okkur nú aftur að Elektru. Hvað sem stíl leikritsins líður, get ég samt verið samdóma Brooks Atkinson um að bygging þess sé frábær. O’Neill gerir ekki einungis viðburðina sennilega í augum okkar, held- ur gerir hann það, sem meira er um vert, hann fær okkur líka til að trúa á leikper- sónurnar, þessar afvegaleiddu ólánssálir, sem hann lýsir bæði af samúð og sannfær- ingu. Hér sést bezt hversu skyggn hann er á innsta kjarnann. Þrátt fyrir það, að refsinornimar birtist ekki sjálfar á sviðinu eins og í gamla leikn- um gríska, þá skynjum við engu að síður návist þeirra bæði í þeim ógnþrungna geð- blæ, sem hvílir yfir öllu og ekki hvað sízt í óróleik Orins og geðsturlun. Enda þó sterkur sennileikablær einkenni bæði atburði og persónur, þá tekst O’Neil hvorki að gefa leikpersónunum þá fyllingu og reisn, sem hátragískum persónum sæmir, né leiða þær út á þær reginvíddir, þar sem sannir harmleikir fá fyrst sína réttu mynd. O’NeiIl virðist ekki virða mikils þá æva- fomu venju klassískra harmleikaskálda að búa áhorfendur undir gang leiksins, enda eru allir atburðir þeir, sem gerast í Elektru svo tilviljunarkenndir, að mörgum finnst tilviljunin vera nær einráð og allt geta brugðizt til beggja vona um afdrif höfuð- persónanna. Af þessum sökum svipar Elektru fremur til æsileika eða melódrama, eins og þeir heita á erlendu máli, þar sem er stefnt gagngert að því að gera geðshrær- ingar leikpersónanna og gerðir sem ofboðs- legastar í því skyni einti að halda áhorfend- um sem lengst í ofvæni um endanleg örlög þeirra. I sönnum harmleik eru áhorfendur hins vegar í vitorði með örlögunum. Samt er eftirvæntingin ekki tekin frá þeim, því að vísu hafa þeir hugboð um, hvað gerast muni, en vita ekki með hvaða hætti það muni vera. Jafnvel þótt leikurinn, Elektra, verði aldrei kallaður harmleikur í þess orðs göfugustu og grískustu merkingu, er hann samt átakanleg og raunsönn mynd af lífs- hörmungum hversdagssálna, sem bældu svo niður eðlilegar kynhvatir sínar, að þær fengu ýmist útrás í óeðlilegri ofurást sonar á móður eða dóttur á föður. Hversu vel sem O’Neill tekst að vekja samúð okkar með leikpersónum sínum í þeim mannraunum, er hann lætur þær rata í, þá tekst honum ekki að sama skapi að vekja undrun okkar eða aðdáun á söguhetj- TÍMARIT MÁLS OC MENNINCAR 113 8
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.