Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Page 41

EUGENE o’NEILL
annars ótítt, að dragi svo úr vinsældum ný-
látinna listamanna, að þeir gleymist í tvo
til þrjá áratugi eftir andlát sitt eSa þangaS
til einhverjir listnæmir áhugamenn blygSast
sín fyrir vanrækslu samtíSarmanna sinna
og vanmat, og forSa verkum þeirra frá
óverSskuldaSri gleymsku. Hvort þetta mun
sannast á O’Neill, getur framtíSin ein skor-
iS úr.
Þó ranglátt væri aS frýja O’Neill hug-
vitssemi og ríkra gáfna, þá skortir hann eigi
aS síSur þá tvo eSlisþætti, sem mest ber á í
gáfnafari snillinga, þ. e. goSkynjaSan
kynngikraft og listrænt jafnvægi, en úr
þessum greinum er snilligáfan fléttuS og
án þeirra verSa sígild listaverk ekki til.
Enda þótt engin klassísk listaverk liggi eftir
O’Neill, þá hefur hann samt sem áSur skrif-
aS mörg merkileg leikrit, sem einkennast af
einurS, falslausri sannleiksást og karl-
mannlegum krafti. ÞaS er andstætt eSli
hans aS elta smekk fjöldans og semja létt-
væga gamanleiki um fánýt efni. O’Neill fær-
ist meira í fang, því aS hann lætur leikhetj-
ur sínar gera upp sakir sínar viS örlög og
eilífS. Hann velur sér þannig veigameiri
verkefni, eins og auSsætt er af verkum hans,
sem fjalla m. a. um hlutskipti mannsins og
lífsmarkmiS, vandasöm ástamál hans og enn
vandasamari trúmál, svo nokkur af þeim al-
vörumálum, sem hann reynir aS brjóta til
mergjar, séu nefnd. En þrátt fyrir vandaS
efnisval, er samt staSfest djúp á milli hug-
myndar annars vegar og framkvæmdar hins
vegar, en aS því verSur síSar vikiS. ÞaS er
aSallega tvennt, sem O’Neill vantar til þess
aS geta komizt í fremstu röS leikskálda, lif-
andi eSa liSinna, þótt hann eigi aS vísu ör-
uggan heiSursess í næstu röS þar fyrir aft-
an. I fyrsta lagi skortir hann skilning á
eSlisgerS leikformsins og þýSingu sjálfsag-
ans fyrir leikskáldiS. Hann virSir hvorki
þær reglur né skorSur, er leikskáld
fyrri tíma hafa sett íþrótt sinni af beinni og
brýnni listnauSsyn. Andi hans rís öndverS-
ur gegn vanahelgum hefSum, eins og reynd-
ar gegn hvers kyns hömlum. UppreisnareSli
hans, fyrirlitning á settum reglum og lög-
málum, blind sannleiksleit og ekki hvaS sízt
hræSsla viS aS ganga farinn veg leiSa hann
svo oft út á svo grýtta refilstigu, aS hann
hrasar og hruflar sig og verSur aS grípa til
örþrifaráSa til aS þreifa sig áfram og kom-
ast á leiSarenda.
Ef Aiskylos, Shakespeare, Moliére eSa
Racine hefSu misskiliS innri gerS listgrein-
ar sinnar eSa reynt aS smeygja fram af sér
oki því, sem leikformiS leggur leikskáldum
á herSar eins og 0’ Neill gerSi illu heilli, þá
hefSu verk þeirra aldrei orSiS jafnsannfög-
ur listaverk og raun er á, enda þolir O’Neill
ekki heldur samanburS viS þá í þessum sök-
um fremur en í öSrum.
Þótt ágæti látinna snillinga miSist ein-
göngu viS þaS, sem er um fram stundlegt
gildi í verkum þeirra, þá endurspegla þeir
engu aS síSur aldurhyggju samtíSarmanna
sinna í margvíslegum myndum, heimsskoS-
anir þeirra og tilfinningalíf. Takmarkanir
leikformsins, sem eru O’Neill slíkur þyrnir
í augum, hafa þegar á allt er litiS aSeins
göfgandi áhrif á list leikskálda, því aS þær
skerpa gáfur þeirra og gagnrýni, koma þeim
til aS herSa á hnútunum og kasta fyrir borS,
því sem lauslegt er. Takmarkanimar auka
aS vísu örSugleikana og gera sigrana vand-
unnari, en eftir því sem vandinn vex verSa
mönnum sigrarnir kærkomnari og dýrmæt-
ari.
O’Neill kannar ýmsar leiSir, en enga þó
út í hörgul. I linnulausri leit sinni aS ákjós-
anlegum tjáningarmáta, eltir hann ótal
isma, realisma, natúralisma, impressjónisma
og expressjónisma, en festir þó hvergi yndi
sitt. Á leiS austur til Cardiff er t. d. samiS
í háraunsæjum anda, sömuleiSis The Ice-
man Cometh, sem fjallar eins og Villiöndin
eftir Ibsen um gildi blekkinga fyrir miSl-
119