Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Blaðsíða 99

ÍSLENZKAR BÓKMENNTIR ERLENDIS
persónan les í bók sem heitir „Brúðkaups-
ljóð manns og moldar", og myndin af und-
irheimum í öðrum þætti höfðar til þess at-
riðis. I lok fyrsta þáttar segir: .. sóru
djúpsins vættir ... að granda þér“, og þetta
heit er efnt í þriðja þætti („kóralforspil
hafsins hefst að nýju“).
Að leita á vit moldarinnar merkir að
nálgast uppspretturnar, að hlera eftir vé-
frétt („þú er sefur/þreyir og veizt og skilur"
líf mitt) þegar leiðsögn skynseminnar hef-
ur brugðizt, að snúa baki við himninum til
að komast hjá að horfast í augu við hugg-
unarríkt villuljós („hver stjarna er fölnuð
er í djúpið starði"). En þessi flótti undir
merkjum uppgjafar og afturhvarfs leiðir til
lömunar á vilja og hugsun (augu, varir og
veggir lokast). Þegar allt í einu er krafizt
ábyrgðar og athafnar („svona upp með þig
það er glas“) er vopnaburður, sem einnig
er neikvæður, hið eina þjóðráð.
Það var erfiðari og jákvæðari athöfn sem
hvatt var til, og hún er gefin í skyn í þriðja
þætti. Hér er ljóðið ekki lengur sviðbundið,
aðeins tengt árstíð (hausti), hafi og vind-
um. Þróun Ijóðsins til óhlutræns veruleika,
þ. e. a. s. frá afmörkuðu sviði að mynd-
teiknum, kemur fram í notkun aukastefs.
I fyrsta þætti les ég-persónan einfaldlega í
bók. I öðrum þætti les hún „luktum aug-
um“, þ. e. a. s. les úr teiknum, hlerar. í
þriðja þætti er það loks vindur haustsins
sem „les mér feigðarorð af bleiku laufi sem
til moldar fellur". Þessi þróun gefur hug-
mynd um dýpkun og vikkun ljóðsviðsins;
hún gefur einnig í skyn hvemig ég-persón-
an lætur smám saman undan síga fyrir of-
urefli „örlagavaldsins", hvemig hún hrekst
úr öruggu virki persónuleikans út í skjól-
lausa víðáttu hins óraunverulega. — Þriðji
þáttur er ekki einhlítt feigðarljóð: þegar
kóralforspil hafsins hefst að nýju leysir það
jafnframt úr viðjum tvö bæld öfl, ástina og
dauðann, sem berjast hatramlega um völd-
in. Hjartað leysist úr viðjum steins og
moldar í sömu andrá og dauðinn fellir sinn
þunga hjálm. En þessi tvöfalda lausn skilur
ekkert eftir nema kyrrð og hrörnun.
Ilöfuðstef þessa Ijóðs, ýmist afneitun eða
áköllun trúar og ástar, leiða bæði til dauða
og lömunar eftir skyldum leiðum: moldin
læsir hjartað inni um leið og hún úthýsir
himninum, ástin leysir hjartað úr viðjum
einungis þegar dauðinn er nálægur. Þessi
tvö stef ættu að tengjast saman í fjórða
þætti með einskonar málamiðlun, en Sig-
fússon heldur aðeins áfram sveiflunni — í
senn meðvitaðri og skelfdri — milli h'fstrú-
arinnar („vitans") og fórnarinnar („Ó,
Amóra ekki hingað!“)
Ljóðið verður skiljanlegra ef líkingar
þess af dauða og fóm eru settar í samband
við páska og föstu, eða öllu heldur við þær
trúarathafnir sem hundnar eru páskum og
öskudegi og Sigfússon höfðar til (vísvit-
andi). Á öskudaginn var það siður krist-
inna manna að hylja sig ösku til að tákna
iðran og sjálfsafneitun; í vikunni fyrir
páska var skipt um kólfa í kirkjuklukkum
og settur í þær dymbill (trékólfur) svo að
kyrrð föstunnar raskaðist síður. Báðir þess-
ir siðir tákna, hvor með sinum hætti, iðrun-
arfulla niðurlægingu; þeir benda niður á
við til yfirbótar og dauða. Þegar (í Dymbil-
vöku) líkaminn er hulinn silki eða pardus-
feldi, varir eru luktar, hjartað múrað inni
eða sveipað þopuhjúpi, eru það tilbrigði
við sama stef. Markmið Hannesar Sigfús-
sonar er að rekja tvíþætt eðli „lömunarinn-
ar“ til yfirbótar og dauða. Með hliðsjón af
nafni Ijóðsins er einnig hægt að skilja það
sem píslarsögu, þar sem fyrsti og annar
þáttur tákna viðbúnað fyrir dauðann, þriðji
þáttur dauðann og fjórði þáttur tilraun til
upprisu. En það er engu síður hægt að
skilja ljóðið á annan veg, og fullan skiln-
ing á því öðlast að sjálfsögðu aðeins sögu-
fróður Islendingur.
Göran Palm.
177
12