Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Blaðsíða 48

SIGFÚS DAÐASON
Athugasemdir um Brekkukotsannál
1. Brekkukotsannáll og önnur verk
Halldórs Kiljans Laxness
AÐ er nú löngu oröin slitin setn-
ing að Halldór Kiljan Laxness
komi lesendum „alltaf jafnmikið á
óvart“ með hverri nýrri bók, svo slit-
in að mörgum mun jafnvel hætt að
vera ljóst hve sá síbreytileiki er þýð-
ingarmikið einkenni á rithöfundar-
ferli hans, og jafnframt hve Halldór
er sérstakur, mér liggur við að segja
einstakur, einmitt að þessu leyti. í
bili man ég ekki eftir neinum öðrum
höfundi sem hafi þetta einkenni í svo
ríkum mæli; það þyrfti helzt að leita
til málaralistarinnar til að finna hlið-
stæðu; sú hliðstæða er Picasso. Eigi
að síður væri ef til vill ástæða til að
líta nánar á þessa ágætu setningu, og
leitast við að draga eitthvað úr algildi
hennar: það kynni þá að koma í ljós
að hver ný bók eftir Halldór hefur að
vísu alltaf komið lesendum á óvart,
en ekki alltaf jafnmikið.
Ég býst við að það sé sem stendur
eðlilegt að skipta þróun Halldórs
Kiljans Laxness sem skáldsagnahöf-
undar, — ef æskuverk eru undan tek-
in, — í tvö tímabil: 1930—1940 og
1940 til þessa dags. A fyrra tímabil-
inu semur hann þrjú stór verk. Enda
þótt bilið milli þeirra sé mikið þá er
augljóst að samanborið við seinna
tímabilið er um að ræða frekar hæg-
fara þróun, Sjálfstœtt fólk sprettur
með nokkrum hætti út úr Sölku Völku
og Heirnsljós út úr Sjálfstœðu fólki.
Á því tímabili eru breytingarnar ekki
stökkbreytingar, ef svo má segja, eins
og þær eru á síðara tímabilinu.
Hér er ekki staður til að taka til at-
hugunar þau höfuðþáttaskil í verki
Halldórs Kiljans Laxness sem verða
um 1940, á milli Fegurðar himinsins
og Islandsklukkunnar, þær ytri og
innri orsakir sem lil þeirra hafa legið
og þann harða listamannsaga sem
þau bera vott um. Ég vil aðeins í
þessu sambandi leggja áherzlu á eitt:
Halldór virðist í upphafi hafa haft
mikla tilhneigingu til að skrifa marg-
orðan stíl. Sem ungur rithöfundur
virðist hann hafa haft ótakmarkað
ímyndunarafl; honum hefur verið
erfiðara að veita þessum stranga hug-
150