Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Blaðsíða 50

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
merkingu kallazt skáldsögur. A la
recherche du Temps perdu, Les Faux-
Monnayeurs, Ulysses, Joseph und
seine Briider: allar þessar bækur eru
áfangar á leið skáldsögunnar burt frá
sjálfri sér. Reyndar skulum við ekki
segja að þetta fyrirbæri sé með öllu
óþekkt áður: þegar á 18. öld sjáum
við að þær skáldsögur hafa mest gildi
sem brjóta í bág við hina hefðbundnu
skoðun manna um hvernig skáldsögur
ættu að vera. Og hvað þá um 19. öld.
Bókmenntaform lifir svo lengi sem
það er ekki heilagt lögmál í augum
höfunda. Raunar hefur þessi þróun
haft ákveðna stefnu: hún hefur mið-
að að sem nákvæmastri rannsókn á
sálarlífi, með þeim afleiðingum að
hinir ytri atburðir hafa misst gildi
sitt í skáldsögunni. En á síðustu ára-
tugum hefur um leið mátt greina aðra
tilhneigingu í skáldsagnaritun, að
nokkru leyti í andstöðu við þessa:
það er tilhneigingin til að gera skáld-
söguna að epík. Sú tilhneiging er
ákaflega eðlileg, þegar þess er gætt að
epísk ljóð eru nú ekki lengur til. Ljóð-
skáld nú á tímum virðast öll, hvort
sem þau vilja eða ekki, knýjast til að
fórna anda hins langorða flaumstyrka
söguljóðs á altari þeirrar hnitmiðun-
ar sem skáldskapurinn hefur stefnt að
síðustu 100 árin. Þetta er svo óhjá-
kvæmilegt að jafnvel þó skáld taki
sér fyrir hendur að yrkja langan bálk
sögulegs efnis, eins og Neruda, þá
verður ekki úr því epík heldur sam-
safn tiltölulega stuttra samþjappaðra
ljóða. Einhverjir hafa kallað Canto
general endurfæðingu epísks skáld-
skapar og líkt Neruda við Virgil; það
virðist mér nokkur misskilningur, í
mesta lagi væri hægt að líkja Neruda
við þann Virgil sem orti Bucolica
í anda alexandrínsks skáldskapar, og
Georgica...
Hin epíska stefna í skáldsögunni
verður t. d. mjög áberandi hjá Thom-
asi Mann í Jósefssögunum og er þar í
nánum tengslum við goðsögn, mythu,
en einmitt sú sameining virðist mér
vera einkennandi fyrir þessa viðleitni.
Manninum er lýst sem manngerð,
hann er ekki lengur meira eða minna
rótlaus einstaklingur, líf hans er upp-
fylling örlaganna; persónurnar í
Jósefssögunum líta á sig sem leikend-
ur í hlutverki sem er að vísu ekki
skráð í föstu formi eins og hlutverk í
leikhúsi nútímans, heldur aðeins mót-
að í höfuðdráttum líkt og hlutverkin
í commedia dell’arte.
Nú er ég að vísu, þrátt fyrir það
sem að framan er sagt, á þeirri skoð-
un að skáldsagan sé frá upphafi grein
af hinni epísku erfð, og ég álít einnig
að enginn sæmilegur skáldsagnahöf-
undur geti orðið til nema honum sé
hinn epíski andi í brjóst lagður. En
skáldsagan hefur stundum verið kom-
in mjög langt frá hinni epísku hefð,
svo var t. d. um ævintýra- og ástasög-
ur 17. aldar, og á þessari öld hafa
sundurgreiningin og sálarrannsóknin
152