Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Side 57

ATHUGASEMDIR UM BREKKUKOTSANNÁL
stílblöndunin á rætur sínar í sjálfu
eðli verksins. Auðvitað er þeirri stíl-
blöndun ekki þann veg háttað að hinn
„lági“ stíll sé hafður á minningaköfl-
unum og hinn epíski stíll á ..harmsög-
unni“. Það hefði orðið ljóta barokk-
hrákasmíðin. Innskot hins epíska stíls
eru flest örstutt, sagði ég áðan, og
flest í fyrsta hluta bókarinnar. Það
má segja að þau gegni hlutverki
nokkurskonar fyrirboða: þegar við
rekumst á þau bregður okkur við;
það er eins og sagt sé við okkur: lát-
ið ekki blekkjast af þessu kyrra yfir-
borði, því annað býr undir.
Bókin er allt út í gegn full af þess-
um mishljómi, þessum skuggaleik
örlagalausrar hamingju og harmleiks,
sem er ekki aðeins harmleikur eins
manns eins og síðar mun vikið að.
Eins og ég sagði áðan, þennan mis-
hljóm geta menn fælzt, á sama hátt og
menn geta fælzt mishljóma nútíma
tónlistar, en hann er fegurð okkar
tíma. „Okkar tími, okkar líf — það
er okkar fegurð,“ segir organistinn í
AtómstöðinnL Slíkur mishljómur gef-
ur listaverkinu alltaf, að minnsta kosti
í ákveðnum skilningi, útlit hins ófull-
gerða, ekki skal því neitað; eigi að
síður vil ég halda því fram að Halldór
Kiljan Laxness hafi ekki annars stað-
ar sýnt meiri hugvitssemi í samsetn-
ingu bókar en í Brekkukotsannál.
I Minnisgreinum um fornsögur,
sem maður hlýtur alltaf að leita til,
ekki til að skilja betur fornsögur
heldur höfundskap Halldórs sjálfs, er
gerð grein fyrir hinni kontrapúnkt-
ísku aðferð íslendingasagna (og bret-
ónska rómansins) á þessa leið:
.. . frásögninni er slitið þar sem for-
vitni áheyrandans er mest, og farið
útí aðra sálma meðan þáttaskil eru
undirbúin. Aðferðin (...) er sál-
frœðilega rétt að því leyti sem hún
hefur tilœtlaða verkan á áheyrand-
ann, höfundurinn þarf að tefja, og
innskotið blekkir tímaskyn þess sem
hlustar, en leingd er eitt hið sterkasta
áhrifsbragð sögu.
(Sjálfsagðir hlutir, bls. 52.)
Ég skal ekki dylja þess að mér hef-
ur stundum fundizt Halldór beita
þessu áhrifsbragði of óvarlega. Það
liggur í augum uppi að innskotskafl-
arnir þjóna því aðeins því listræna
takmarki sem þeim er sett að þeir hafi
einhverjar hliðar sameiginlegar við
aðalbyggingu sögunnar, að óskyld-
leiki þeirra við söguna í heild sé sem
sagt aðeins á ytraborðinu. í öðru lagi
mega persónur þær sem birtast í inn-
skotsköflunum ekki verða svo fyrir-
ferðarmiklar að þær ýti aðalpersón-
ununi út úr sögunni. Mér virðist að
Halldóri hafi ekki alveg tekizt að
sigla framhjá þessum skerjum í
Gerplu. Þegar öllu er á botninn hvolft
þá er hernaðarsaga Ólafs digra ekki
nógu mikilvæg þeirri sögu til þess að
taka svo mikið rúm. Og böndin sem
159