Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Side 25

BOKMENNTIR I BLINDGOTU
höfunda eðlilega að verða nokkuð
blóðlausar, eins og Arthur Koestler
(sem talar af biturri reynslu) bendir
réttilega á. Enda tala bókmennta-
dæmin hér að framan skýru máli um
það: „Feigðarspár, upplausn og öng-
þveiti, ótti og einmanaleiki ... en
jafnframt þrá hins einmana manns
eftir samneyti við aðra.“ Um þetta
efni hafa bókmenntir eftirstríðsár-
anna fjallað svo að ekki verður um
villzt. Og það mætti vissulega verða
vestrænum stjórnmálamönnuin (engu
síður en rithöfundum) íhugunarefni,
hvaða ástæður geti til þess legið, að
á sama tíma og hundrað-milljóna-
þjóðir sameinast í eldmóði að einu
voldugu átaki (Sovétríkin, Kína)
skuli vestræn ríki vera klofin niður í
rótlausa einstaklinga, eins og bók-
menntirnar gefa svo raunsanna mvnd
af.
VI
Annarsvegar kommúnisminn —
hinsvegar kapítalisminn, það er sú
blindgata sem vestrænir rithöfundar
hafa verið staddir í nú um skeið.
Þeir afneita kommúnismanum af
ótta við andlega frelsisskerðingu (af
ótta við að þeir megi ekki halda
áfram að hugsa eins og borgarar og
,,einstaklingshyggjumenn“), en þeir
afneita sömuleiðis flestir kapítalism-
anum í raun (hvað sem varirnar
segja), af því einstaklingshyggja hans
getur ekki samrýmzt siðgæðishug-
sjónum þeirra. í sannleika er vitund-
arlíf þeirra klofið um þvert, á sama
hátt og jarðkringlan er það í póli-
tískum og menningarlegum skilningi.
Spurning Hamlets hlýtur að eiga
brýnt erindi við þá: að vera eða vera
ekki. Þeir eru á mörkum tveggja ver-
alda, lifa á tímamótum sögunnar, og
vita í rauninni hvorki í „þennan heim
né annan“. Þeir eru staddir í blind-
götu.
Því ef þeir afneita mannúðarleysi
kommúnismans hljóta þeir einnig að
afneita mannúðarleysi kapítalismans.
Ef þeir minnast réttarmorðanna á
Stalínstímabilinu hljóta þeir einnig
að vera sér meðvitandi um hin póli-
tísku múgmorð (án dóms og laga) í
Alsír, á Kýpur, í Kenýa. Ef þeir minn-
ast íhlutunar Rauða hersins í Ung-
verjalandi hljóta þeir einnig að minn-
ast íhlutunar Breta, Frakka og Banda-
ríkjamanna í rússnesku byltingunni
1917 og fram til 1923; og raunar
frarn til okkar tíma. Ef talið berst að
„leppríkjum Rússa“ hlýtur hugur
þeirra einnig að hvarfla að lepp-
stjórnum auðvaldsins víðsvegar um
heim (Syngman Ree, Sjang Kaj-Sjek,
Hussein, íranskeisari, Franco o. fl.,
að ekki sé minnzt á alla hálfleppana).
Slíkar afneitanir leiða í sjálfu sér
ekki til neins. Fyrr eða síðar verða
rithöfundarnir að taka skelegga af-
stöðu með eða móti félagslegri þróun.
En eins og nú er háttað standa þeir
í blindgötu meðal annarra ráðvilltra
15