Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Qupperneq 13

JON GUÐNASON
Dagrenning í rómönsku Ameríku
AÐ var hugsjón Símons Bólívars,
frelsisgjafans, að hinar spænsku
nýlendur sameinuðust í eitt ríki að
fengnu sjálfstæði. A forsetaárum sín-
um varð hann fyrir miklum mótþróa,
og var hver höndin upp á móti ann-
arri, svo að honum varð þá ljóst, að
þessi framtíðarsýn hans var algerlega
byggð á sandi. Síðustu æviárin gerð-
ist hann því svartsýnn og bitur í skapi,
enda lét hann svo um mælt skömmu
fyrir andlát sitt: „Þrír mestu afglapar
sögunnar hafa verið Jesús Kristur,
Don Quixote — og ég.“
Hin nýju ríki fengu þann arf í vega-
nesti, sem æ síðan hefur verið þeim
slíkur fjötur um fót, að þau teljast enn
til mestu fátæktarsvæða jarðarinnar
og til hálfnýlendna, þótt liðið sé nú
nokkuð á aðra öld, síðan þau hlutu
sjálfstæði. Hinar erfiðu og jafnvel
ókleifu torfærur, sem þessi ríki hafa
átt við að glíma, hafa verið af marg-
víslegum toga, hagrænum, pólitískum,
þjóðernislegum, trúarlegum og land-
fræðilegum, en mestu hafa þó valdið
hinir hagrænu og pólitísku hnútar.
Þegar höggvið var á hin erlendu bönd
í frelsistríðinu, var ekkert afl til, sem
gat haldið rómönsku Ameríku saman
og komið í stað hins spænska kon-
ungsvalds. Lýðveldin áttu litla sam-
leið, atvinnuvegir þeirra ófust lítt
saman, svo að veikir þræðir voru á
milli þeirra, aðrir en menningarlegir
og þjóðernislegir. Vegna víðlendis og
fámennis þessa heimshluta bar jafnvel
á því, að sveitir og héruð innan ein-
stakra ríkja fóru sínar eigin götur og
hefur því mjög borið á sveitardrætti
í þessum löndum.
Úr þessu tók nokkuð að rætast, er
halla tók á 19. öldina og útflutningur
fór vaxandi, en þá voru gerðar sam-
göngubætur, sem tengdu sveitirnar
saman. Járnbrautir og vegir, sem
lagðir voru, lágu til strandar, svo að
auðveldara var að komast til fjar-
lægra landa handan hafs en til grann-
landanna. Þegar rómanska Ameríka
komst inn í heimsverzlunina með af-
urðir sínar, fjörgaðist atvinnulífið og
upp reis verzlun og nokkur iðnaður,
og námugröftur jókst að mun. Brasi-
lía flutti út kaffi, sykur, baðmull og
tóbak, Chile saltpétur og kopar, Ar-
91