Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Side 17

DAGRENNING í RÓMÖNSKU AMERÍKU
ingur, French að nafni, telur að síð-
ustu fjóra áratugina hafi erlend auS-
félög dregið til sín 4.90 dali fyrir
hvern einn, sem þau hafi lagt í fjár-
festingu í Argentínu.
Hin miklu ítök og vald erlendra
auðfélaga hefur haft mikil áhrif á
þróun efnahagsmála og stjórnmála.
Atvinnulíf rómönsku Ameríku hefur
verið sveigt að geðþótta erlendra að-
ila, en þeir hafa staðið í vegi fyrir al-
hliða iðnvæðingu þessara landa, svo
að hið einhæfa atvinnulíf þeirra, sem
krefst mikils útflutnings, gerir þau
mjög háð hinum erlendu auðfélögum.
ÁriS 1938 var kaffi 87% af útflutn-
ingi E1 Salvador, 61% Gvatemala og
45% Brasilíu, bananar voru 74% af
útflutningi Panama. Hlutverk róm-
önsku Ameríku í heimsbúskapnum er
hráefnaframleiðsla, en hún getur ekki
lyft þessum þjóðum úr örbirgðinni,
nýting hráefnanna og fullvinnsla get-
ur ein skapað þeim auð og hagsæld.
Einhæfni atvinnuveganna veldur því
einnig, að þau verða að kaupa nær
allan iðnvarning frá öðrum löndum,
en þau kaup segja til sín í fjárhirzlum
þeirra. AS vísu hefur risið upp nokk-
ur iðnaður, einkum á heimsstyrjald-
arárunum, og þá sérstaklega í Mexí-
kó, Argentínu, Chile og Brasilíu, en sá
iðnaður fullnægir hvergi þörfum, og
hann hefur átt erfitt uppdráttar vegna
samkeppni við erlendan iðnvarning
og vegna þess að stór hluti hinna róm-
önsku þjóða lifir á slíku láglaunastigi,
að hann hefur lítil tök á að kaupa full-
unnar vörur.
Gífurleg fjárfesting Bandaríkja-
manna hefur valdið því, að þeir hafa
átt mikilla hagsmuna að gæta í öllum
löndum rómönsku Ameríku, og af
þeim ástæðum hafa þeir haft þar nef-
ið í hvers manns koppi og ekki aðeins
haft hönd í bagga með atvinnulífinu,
heldur einnig með stjórnmálum. Þeir
hafa talið hlut sínum borgnara með
því að styðja og styrkja yfirstéttirn-
ar, stórjarðeigendur og þarlenda
kapítalista, sem hafa gerzt aðilar að
starfsemi erlendra auðfélaga. Banda-
ríkjamenn hafa beitt öllum tiltækum
ráðum allt frá fortölum til vopna-
valds, er þeir töldu hagsmunum sínum
í einhverju ógnað. Þeir hafa ekki víl-
að fyrir sér að steypa ríkisstjórnum
úr valdasessi; og hefur helzta ráðið
verið að efla einhverja vikapilta til
valda. ÁriS 1954 kostuðu þeir mála-
lið, sem hratt frá völdum hinni borg-
aralegu og frjálslyndu stjórn Jacobo
Arbenz í Gvatemala.
Frjálslyndari hluti bandarískrar
borgarastéttar studdi Franklín D.
Roosevelt til forseta á kreppuárunum.
Forsetanum var það fullljóst, að
stefna landa hans í rómönsku Amer-
íku hafði skapað landlæga andúð á
Bandaríkjamönnum. Hann ákvað aS
bæta þar um og var sízt vanþörf á, því
að kreppan hafði leikið rómönsku
Ameríku grálega og Japanar og Þjóð-
verjar voru teknir að leita þar eftir
95