Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Síða 3

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR • 22. ÁRG. • OKT. 1961 • 4. HEFTI
SKYLDUG VIRÐING
VIÐ SKAPENDUR OG UNNENDUR BÓKMENNTA
Rœða haldin við opnun Bókabúðar Máls og menningar í nýjum húsakynnum, Laugavegi 18,
5. október 1961.
Aþessari stundu get ég ekki bundizt að leiða hugann að bókum.
Frægð íslands og íslendinga skin af bókum, af rituðu máli. Frá fornöld og fram á
þenna dag lýsir andi bókmennta yfir íslandi, hefur ástundun bóka, virðing fyrir bókum,
ást á bókum, verið rauður þráður í sögu Islendinga. Þegar Jón Helgason gengur í Áma-
safni á eintal við skrifara fornra bóka, eru ályktunarorðin þau að „fýsnin til fróðleiks og
skrifta fannst okkur báðum úr dustinu huganum lyfta.“ Og sannast sagna, engu lofi er of-
aukið þegar í hlut eiga bækur Islands. Þær eru arineldur þjóðarinnar, „langra kvelda jóla-
eldur", tindrandi himinn yfir kaldri jörð. Sagnvísindin staðfesta að íslendingar hefðu ekki
lifað af án ræktar við tungu sína og bókmenntir, að ástundun bóka hélt lifandi þeim neista
sem tendraðist í bál í sjálfstæðisbaráttunni. Bækur Islands eru ekki aðeins aringlóð sög-
unnar. Þær skipa enn æðri sess. Þær eru sjálf tilverurök þjóðarinnar. Þær standa fyrir aug-
liti heimsins óbrotgjarnar eins og landið sjálft, hefur nútímahöfundur sagt á hátíðlegri
stund. Og staðreynd er, ekki hugarburður, að bókmenntir íslendinga eru einstæðar í ver-
öldinni. Einir sér, afskektir, einskis virtir með þjóðum, varla að nokkur vissi um tilveru
þeirra skópu þeir verk sem standa að eilífu og aðrar þjóðir nú líta upp til fullar undrunar.
Hverjir skyldu því verðskulda fremur en íslenzkir bókamenn að eiga aðgang að fögrum
stað þar sem þeir geta virt fyrir sér bækur og handleikið þær, valið um íslenzka höfunda
og gengið í heimsbókmenntirnar og valið úr þeim? Hvar skyldu eiga að vera fegurri bóka-
verzlanir en á íslandi?
Öðru hverju heyrast raddir um að dagar bókarinnar séu senn taldir, kvikmyndir og út-
varp komi í staðinn. Engan veit ég hafa borið til baka slíka firru af öðrum eins styrk og
Stefan Zweig: Hversu þröngt séð, hversu skammt hugsað, segir hann. „Því að hvar hefur
tæknin nokkru sinni undursamlegu til leiðar komið, er bæri af eða aðeins jafnaðist á við
hið þúsund ára gamla undur bókarinnar! Ekkert sprengiefni hefur efnafræðin uppgötvað,
sem hefur víðtækari og ægimáttugri verkan, enga járnbenta steinsteypu barið saman, er
um varanleik beri af þessum litla prentpappírsböggli. Ennþá hefur enginn rafljósgjafi bor-
ið slíka birtu sem þá, er ljómar af mörgu bókarkominu, ennþá hefur tæknin ekki fram-
leitt neina orku, er sambærileg sé þeirri, er fyllir sálina við snertingu prentaðs orðs. Bókin,
sem sjálf er aldurslaus, óeyðanleg, óumbreytanleg á öllum tímum, samþjappaðasta orka í
hinu örsmæsta og brotgjamasta formi, þarf ekkert að óttast tæknina, því hvemig lærist
tæknin og endurbætist nema af bókum? Hvarvetna, ekki aðeins í vom eigin lífi, er hókin
alfa og ómega allrar þekkingar og upphaf allra vísinda."
241
16