Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Síða 31

SAGNFRÆÐIN OG ÞROUN HENNAR
á sagnaritun valda nýjum vandamál-
um, m. a. deila menn um það, hvoru
beri að skipa í öndvegi í sagnaritun:
þróun atvinnuhátta og hinna svo-
nefndu „lægri stétta“ eða fyrirferðar-
miklum einstaklingum. Einnig hafa
menn gert ýmsar tilraunir til þess að
koma fram með allsherjar skýringar
á sögunni og gangi hennar. Ég hef
leitt hest minn hjá því að rekja þær,
af því að mönnum er nauðsynlegt að
þekkja að nokkru sögu sagnahefðar-
innar, áður en fjallað er um deilur
eða skoðanir á túlkun sögunnar. Og
deilur um sögutúlkun setja engan svip
á sagnaritun samtíðar okkar, þar rík-
ir miklu meiri eining en sundurlyndi,
og menn keppast við að leiðrétta og
samræma sjónarmið sín.
Sagnfræðiritun á Islandi
Sagnfræðilegur arfur okkar Islend-
inga er á ýmsan hátt sérkennilegur,
því að hér úti hefur yfirleitt skipt í
tvö horn um sagnaritun og sögutúlk-
un; — ýmist hefur íslenzk sagnfræði-
ritun og sagnfræðirannsóknir staðið
með miklum blóma eða menn hafa
gjörsamlega lagt slíka fræði á hilluna
og ekkert sinnt sagnfræði um aldar-
bil. Eitt af því fyrsta, sem skráð er á
vora tungu, er vísindalegt sagnfræði-
rit, íslendingabók Ara fróða. Þetta
rit er með beztu vísindalegum sagn-
fræðiritum síns tíma, ritað af glöggri
dómgreind á mikilvægi atburðanna,
er hóflátt og heimildagagnrýni örugg.
Á 12. og 13. öld breiðir sagnfræði-
ritun svo úr sér á Islandi, að vafa-
samt er, að nokkurs staðar og nokkru
sinni hafi sagnfræðiritun og rann-
sóknir staðið með meiri blóma á mið-
öldum. Þá keppast íslendingar ekki
einungis við að semja hin lærðustu
verk um sína eigin sögu allt frá land-
námsöld, heldur rita þeir einnig mik-
ið og vel um sögu allra nágranna-
þjóða sinna, söguskyn þeirra spennir
yfir allt hið norræna menningar-
svæði; þeir skilja, að saga íslands er
hluti af miklu stærri heild. Snorri
Sturluson byrjar bók sína um Nor-
egskonunga á orðunum: „Kringla
heimsins, sú er mannfólkið byggir“.
Honum er ljóst, að hann ræðst í að
semja hluta af veraldarsögu. Auk víð-
sýninnar einkennast beztu íslenzku
sagnarit þess tíma af miskunnarlausu
raunsæi miðað við ríkjandi aldar-
hátt.
Eftir að Islendingar ganga Noregs-
konungi á hönd og kirkian vinnur
skilorðsbundinn sigur í Staðamálum
1297, dregur óðum þrótt úr sagnarit-
uninni og hún verður kotungslegri.
Á 14. öld eru samin ágæt sagnfræði-
rit um biskupa tímabilsins, en um
1350 hætta íslendingar að leggja það
á sig að leita samhengis í sinni eigin
sögu og láta sér nægja annálaformið;
rita sundurlausar atburðaskrár, sem
eru frumstæðustu gerðir sagnfræði-
rita. En um 1430 verða þessi örverpi
sagnaritunarinnar bráðkvödd, og fs-
269