Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 48

Tímarit Máls og menningar
auðvitað að vera hið eina. Gamli
spekingurinn er þó það mannlegri,
að hann kann greinarmun ýmsra
hluta. Hann segir til dæmis: „Stutt
er dregið af löngu með samanburði;
lágt er aðgreint frá háu eftir af-
stöðu.“ Og hann gerir betur: „Þegar
allir í heimi skilja fegurð hins fagra,
kemur hið ófagra í ljós. Þegar allir
skilja góðleik hins góða, kemur hið
illa í ljós.“ Eftirlitsmaðurinn er svo
lauslega undirbyggður, að hann verk-
ar meira sem blóðlaus eftirherma en
maður, er hefur lifað nokkur hærri
sannindi.
Sams konar ofýkjur eru það í
Atómstöðinni, þegar Falur bóndi ger-
ir guð sinn hvorugkyns og lýsir hon-
um með neikvæðum orðum: „ekki
hann, ekki hann“. Hvaða íslendingur
myndi lýsa átrúnaði sínum með því-
líku orðalagi, annar en sá, sem væri
að leika eftirhermu. Þetta er utanað
lært og innihaldslaust í munni íslend-
ings. Þetta er málfar þrautþjálfaðra
jóga Indíalands, þegar þeir eru að
reyna að túlka í mannheimi upplifun
sína í djúpu samadí, upplifun, sem
okkar veröld vantar orð yfir. Þeir
halda sér reyndar við hvorugkynið
og segj a: „ekki þetta, ekki þetta“ eða
„ekki það, ekki það.“
Nú er það ekki minn þanki, að
ekki megi ýkja í skáldsögum. En ýkj-
um verður að mínu viti að vera svo í
hóf stillt, að íhugull lesandi hætti
ekki að trúa, nema bókin eigi að vera
eins konar Helj arslóðarorusta og þá
skrifuð í ýkjustíl.
Svipaðs óraunsæis gætir í lýsing-
um Halldórs á Erlendi. Sá Erlendur,
sem hann kynnir lesendum í Atóm-
stöðinni og í Skáldatíma, er ekki sá
Erlendur, sem ég um gekkst í þrjátíu
og þrj ú ár og hálfu betur. Ég fæ ekki
gert mér örugga grein fyrir, af hverju
þessi vanskapnaður stafar. Er það
skortur á virðingu fyrir staðreynd-
um? Eða eru það einhverjir innri
erfiðleikar á að fylgja staðreyndum?
Eða er þetta tilraun til að skapa full-
komnari og glæsilegri mann en Er-
lendur var? Ef svo væri, þá hefur til-
raunin borið gersamlega gagnstæðan
árangur. Eða er það allt þetta eða
ekkert af þessu?
En um taóið okkar vildi ég mega
segja það í lokin: Ég hafði haldið,
að það hlyti að vera nokkuð erfitt í
meðförum í höndum frumstæðinga
Vesturlanda. Og ég held, að gæta
þurfi hófsemi taós sérstaklega, auk
mikillar ísmygli, þegar á að fara að
hressa með því upp á landa vora á
Þj ófaeyj unni, ef sú viðhressing á
ekki að verka á ærlegan lesanda á-
þekkt og kontrapunkturinn minn á
Pál ísólfsson.
Og um Erlend er það ennþá að
segja, að hann var ekki sérlega nátt-
úraður fyrir Austurlandaheimspeki
og því síður háspeki þeirra og mót-
aðist harla lítið af þeim fræðum.
Hans vegir lágu nær jörðu.
158