Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Page 88

Tímarit Múls og menningar
anlega þýðingar hans, eins og höf. tekur
réttilega fram. Hinsvegar kemur það naum-
ast nógu skýrt í ljós að það sem í raun og
veru skapar séra Jóni algera sérstöðu í
skáldskap samtíðar sinnar á íslandi var
einmitt framtak hans á þessu sviði: hann
verður fyrstur íslenzkra skálda til að þýða
erlendan skáldskap annan en sálma að
nokkru ráði; og ýmsar þýðingar hans á
samtíma skáldskap komust á prent að hon-
um lifanda. í annan stað er séra Jón flest-
um ef ekki öllum íslenzkum skáldum meiri
fyrir þá sök að hann sýndi í fátækt sinni
og umkomuleysi þann stórhug og brenn-
andi bókmenntaáhuga sem fram kemur í
átökum hans við stórvirki heimsbókmennt-
anna. Því verður séra Jón, eins og Jón
Helgason segir, „okkur ímynd þess sem við
teljum okkur helzt til gildis á liðnum öld-
um: hinnar ódrepandi seiglu að fást við
andleg störf, jafnvel á tímum þeirrar efna-
hagslegrar vesaldar sem mest gat orðið.“
Höf. fer helzt til fljótt yfir sögu í grein-
argerð sinni fyrir þýðingum séra Jóns á
Pope, Milton og Klopstock. Hann hefur
ekki einu sinni hagnýtt sér til fulirar hlít-
ar það sem um þær hefur verið skrifað.
Ifann getur þess t. d. að séra Jón snúi
hverri tvíhendu Popes í Tilraun um mann-
inn í fjórar víxlrímaðar hendingar, og
verði því texti hans nær tvöfalt fyrirferðar-
meiri. Hins er aftur á móti látið ógetið að
þessi lenging textans stafar nær algerlega
frá dönsku þýðingunni, og bragarhátturinn
er hjá séra Jóni að nokkru stældur eftir
hinum danska. En þetta er skýrt tekið fram
í ritgerð Jóns Ifelgasonar, sem áður var
nefnd, og dæmi sýnd um mismuninn á
frumtextanum og dönsku þýðingunni, svo
og hversu séra Jón þræðir danska textann.
Honum verður því ekki um það kennt hve
lítið verður úr hinni hnitmiðuðu orðfimi
Popes í íslenzku þýðingunni; orsakarinnar
er að leita í danska textanum. Því má
skjóta hér inn að þess sjást engin merki í
bókinni að höf. hafi lesið þessa ritgerð Jóns
Helgasonar, sem hann þó nefnir í heimilda-
skrá, en þar er í stuttu máli settur íram
skilmerkilegur og sanngjarn dómur um
séra Jón, sem höf. hefði mátt draga af
margvíslegan lærdóm. Um vinnubrögð séra
Jóns í þýðingum hans á Pope og Milton
hefði höf. og getað fræðzt í ritgerð Ric-
hards Becks, sem er þó vísað til í texta bók-
arinnar. Annað dæmi má nefna þar sem
þessar ritgerðir hefðu getað orðið höf. að
liði: Lauslega er drepið á heimsókn Rasks
að Bægisá og áhuga hans á kveðskap séra
Jóns. Hins er aftur á móti látið ógetið að
Rask hefur lýst heimsókn sinni í bréfi til
Gríms Thorkelíns, en um það er rætt í báð-
um ritgerðunum sem nefndar voru, og Ric-
hard Beck tekur upp kafla úr bréíinu. Eins
hefði ekki síður verið ástæða til að geta
um dóma þeirra Rasks og Finns Magnús-
sonar urn þýðingarnar, heldur en um álit
Hendersons, sem ekki verður skilið á öðr-
um forsendum en þeim að hann hafi verið
heldur illa að sér í íslenzku.
Til þess að gera nokkra grein fyrir stöðu
séra Jóns í íslenzkri bókmenntasögu hefði
verið nauðsynlegt að benda rækilega á þau
áhrif sem kveðskapur hans hafði á síðari
menn. Höf. víkur lítillega að þessu efni,
en gerir því engin skil, tilfærir ekki einu
sinni þau dæmi sem Jón Helgason benti á
um bein áhrif á Bjama Thorarensen og
Jónas Hallgrímsson, og við þau mætti
mörgu bæta, ekki sízt í orðafari, sem mörg
síðari skáld sóttu ótæpt til séra Jóns. Þó að
ekki sé hægt að ætlast til ýtarlegrar rann-
sóknar á þessu sviði í slíkri bók, er hér um
svo mikilvægan þátt að ræða í lífsstarfi
séra Jóns að í heilli bók um hann býst les-
andinn við einhverju frekara.
Tvö minni háttar atriði skal minnzt á að
lokum: 1) Höf. leggur á það talsverða á-
herzlu að séra Jón hafi fyrstur íslendinga
198