Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Síða 60

Tímarit Máls og menningar
segjum oft, og þá eins mikiö af vana, að rithöfundur verði að hafa góða at-
hugunargáfu. í dagbókum A. N. Afínogenovs sem nýlega hafa verið gefnar
út má lesa þessa fróðlegu athugasemd: „Ef snilli rithöfundarins væri fólgin í
athugunargáfu almennt, þá mundu læknar og rannsóknardómarar, kennarar
og lestarverðir, flokksnefndarritarar og herforingjar vera beztu rithöfund-
arnir. Samt er þessu ekki þannig farið, því snilli rithöfundarins er fólgin í
hæfileikanum til að athuga sjálfan sig.“ Afínogenov hefur rétt fyrir sér, þegar
hann hafnar hinum gamla skilningi á „athugun“; lífsreynsla höfundarins og
það sem hann hefur tileinkað sér er hvort tveggja mjög mikilvægt við per-
sónusköpun í skáldsögu og leikriti: því aðeins getur höfundurinn skyggnzt
inní hugarheim annarra manna að hann þekki og þar af leiðandi skilji þá
tilfinningu eða ástríðu sem um er að ræða.
En listinni er margvíslega háttað. í ljóðrænu kvæði birtir skáldið okkur
hug sinn; það er sama, hve frumlegur hann er, tilfinningar hans — hvort
heldur það er fögnuður á vordegi eða skynjun á óhjákvæmileik dauðans,
gleði ástarinnar eða vonbrigði — þessar tilfinningar munu þúsundir eða
milljónir annarra manna skilja. Tjútsjev þurfti ekki að virða fyrir sér aldraða
menn sem brunnu af ást, þegar hann orti: „Ó, hve ást okkar er á ævikvöldinu
miklu blíðari, miklu ákafari“: honum var nóg að kynnast hinni ungu Deni-
sjevu, þegar ævi hans sjálfs var tekið að halla. Þegar Tsjekhov á yngri árum
lýsti vináttu gamla prófessorsins og skj ólstæðings hans í Leiðinlegri sögu,
þurfti til þess mjög mikla þekkingu á fólki, tilfinningum þess, venjum, lyndis-
einkunnum, talsmáta og jafnvel klæðaburði. Boris Pasternak, einn hinna
fremstu ljóðrænu skálda á okkar tímum, var einsog sérhver listamaður tak-
markaður af sínu eigin eðli; þegar hann reyndi í skóldsögu að lýsa öðrum
mönnum í tugatali, heilu tímabili, andrúmslofti borgarastyrjaldarinnar og
herma eftir samtöl manna í járnbrautarlestum, hlaut honum að mistakast:
hann gat aðeins séð og heyrt sig sjálfan.
Sú ráðgáta sem örlög annarra manna oft og tíðum eru var honum mikið
íhugunarefni, einkum síðustu árin. í sjálfsævisögu sinni reynir hann að gera
sér grein fyrir tilfinningum Majakovskís, Maríu Tsvétajevu og Fadejevs á
dauðastundinni. Þegar ég las þessar getgátur hans, varð ég einhvern veginn
klumsa: Pasternak hafði mjög stórt hjarta, en honum var ekki gefinn lykill-
inn að hjörtum annarra manna.
Ég mundi ekki láta mér detta í hug að fara að koma með getgátur um til-
finningar hans sjálfs síðustu órin sem hann lifði; á því tímabili hitti ég hann
aldrei, og jafnvel þótt svo hefði verið, er óvíst að ég hefði orðið nokkurs vís-
266