Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Page 69

sögu í nýlegum ritum, leggja áherzlu
á ofurvald örlaganna. Slíkt er í sam-
ræmi við heiðnar lífsskoðanir. Orlög
eru eitt af þeim töfraorðum, sem
fræðimenn nota syknt og heilagt til
að skýra hinar sundurleitustu gerðir
manna og atburði. Einn fræðimaður
hefur komizt svo að orði, að örlögin
hafi látið Einar ríða hestinum, og
með því móti er ofríki þeirra farið
að ganga nokkuð langt. En slíkur
skilningur á sér litla stoð í sögunni
sjálfri, sem lýsir feigðarráði smala-
manns, á þessa leið: „Hann sér nú
stóðhrossin fram á eyrunum og hugs-
ar að höndla sér hross nokkurt til
reiðar, og þóttist vita, að hann mundi
fljótara yfir bera ef hann riði heldur
en gengi... Einar veit að líður morg-
unninn og hyggur að Hrafnkell muni
ekki vita,þótt hann riði hestinum...“
Auðsætt er af þessum kafla, að höf-
undur sögunnar hugsar sér ekki Ein-
ar smalamann einvörðungu sem „leik-
sopp örlaganna". Einar skapar sér
sjálfur ógæfu sína og tekur ákvörð-
un, þegar hann hefur hugsað mikið
um málið. Sagnirnar, sem höfundur
velur til að lýsa hiki Einars: hugsa,
vita, hyggja sýna ljóst, hvert hann er
að fara. Áherzla er lögð á vitundar-
lífið. Hér er engin dularfull örlaga-
norn, sem ræður athöfnum smala-
mannsins.
Samkvæmt kenningum guðfræð-
innar á miðöldum var maðurinn
gæddur frjálsum vilja, og hjá því
SiSfrœSi Hrafnkels sögu
verður ekki komizt að gera ráð fyrir
því, að höfundur Hrafnkels sögu hafi
verið sömu skoðunar. Harmleikur
Einars er einmitt ekki fólginn í því,
að einhver óviðráðanleg og dularfull
örlagaöfl stjórnuðu honum, heldur
velur hann sér hlutskiptið sjálfur.
Hann misnotar sér þann frjálsa vilja,
sem honum er gefinn til góðra hluta.
Fyrirmyndin að sögu Einars er
sótt í fyrstu bók Móses, þar sem segir
frá freistingu Evu og óhlýðni við
guð. f báðum frásögnum hagar svo
til, að allir hlutir nema einn (allir
ávextir í garðinum nema forboðna
eplið; öll hrossin í dalnum nema
Freyfaxi) eru heimilir. Ef neytt er
þessara forboðnu hluta, er manninum
hótað dauða. Eva lofar að eta ekki af
eplinu, og Einar að ríða ekki hestin-
um: „Einar kvað sér eigi mundu svo
meingefið að ríða þeim hesti er hon-
um var bannað, ef þó væri m'órg önn-
ur til.“ Bæði Eva og Einar brjóta lof-
orð sín, og fyrir það verður annað
þeirra hrakið úr garði lífsins og hitt
drepið, eins og hótað hafði verið.
Einar gerist sekur um óhlýðni, en
óhlýðnin er ein af frumlöstum og í
rauninni afbrigði af ofmetnaði, eftir
því sem kristin siðfræði á miðöldum
skildi slíkar syndir. Einari er gefið
frjálst val, hvort hann vill heldur
hlíta boðum húsbónda síns og því lof-
orði, sem hann gaf sjálfur, eða þá
láta undan freistingunni og taka for-
boðna hestinn. Hann velur af sjálfs-
275